نویسنده کتاب «درباره دموکراسی» جوهره دموکراسی را دادن حق مالکیت به بشر بیان کرد و گفت: تنها راه حل مقابله با تفکرات اومانیستی دموکراسی که در جهان گسترش یافته است، وقوع انقلابی معنوی و تدریجی در این عرصه است.
شهریار زرشناس در گفتوگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره مهد دموکراسی و مبانی ظهور این اندیشه اظهار کرد: نگاه تاریخی به دموکراسی به جز یونان، جایی دیگری را نشان نمیدهد. جوهره دموکراسی را دادن حق مالکیت به بشر تشکیل میدهد، یعنی نفی حاکمیت از خداوند و این مبنا تنها در یونان مطرح بوده است.
وی در توضیح این مفهوم گفت: در یونان، تفکر دینی و اسطورهای هر دو در وادی دموکراسی نفی میشوند و بشر خود به عنوان قانونگذار مطرح است و در این وضعیت نوعی سکولاریزم ظهور پیدا میکند.
زرشناس در پاسخ به این سوال که «پیشرفت دموکراسی در طول تاریخ چگونه بوده است؟» عنوان کرد: دموکراسی در ادوار تاریخی با تطور مواجه بوده و صورتهای مختلفی را تجربه کرده است. تحولات تکنولوژیک موجب تطور دموکراسی شدهاند. البته ماهیت آن تغییر نکرده اما کیفیتش تغییر کرده است. این نوع از دموکراسی که اکنون در غرب وجود دارد، دموکراسی اومانیستی است که پس از رنسانس به وجود آمد.
نویسنده کتاب «درباره دموکراسی» یادآور شد: کیفیت دموکراسی از این جهت تغییر کرده که وقتی میخواهد تحقق پیدا کند، وجه اجتماعی و سیاسی به خود میگیرد. با توجه به شئون مختلف بشر که کیفیتهای مختلف دارد، دموکراسی پیشرفتی نداشته، بلکه تطور یافته است؛ به گونهای که ماهیت آن همان ماهیت اومانیستی است.
زرشناس در زمینه عوامل موثر بر این تغییرات، گفت: دلیل پیشرفت تفکر اومانیستی را نیز باید در حکمت تاریخ جستوجو کرد. این موضوع به تعبیر شهید آوینی، «هبوط تاریخی بشر» نام دارد، یعنی ظهور اومانیسم، تجسم هبوط تاریخی بشر است. تعریف مبنایی از دموکراسی در کتاب «درباره دموکراسی» یعنی حق حاکمیت قایل شدن برای بشر مستقل از خداوند است ـ همان شکل مبتنی بر عقل منقطع از وحی که از شهید آوینی گرفته شده است ـ اگر چه این مفهوم در اندیشه سیاسی غرب نیز به شکل مستوری مطرح است.
وی در پاسخ به این که سوال که «رسانهها تا چه حد میتوانند در تحولات مفهومی و اجرایی دموکراسی نقش داشته باشند؟» متذکر شد: رسانهها از دل تفکر اومانیستی برآمدهاند و همه در صدد تحکیم تفکرات اومانیستیاند و این موضوع در غرب از وظایف رسانه است.
این نویسنده، راه حل این مشکل را وقوع یک انقلاب علیه تفکر اومانیستی دانست و اظهار داشت: طلیعههای وقوع این انقلاب ظاهر شدهاند. این انقلاب تدریجی رخ میدهد؛ آنچنان که قرون وسطی ظرف چندین قرن و بهتدریج منحط شد. راه حل تنها همان انقلاب است که البته باید معنوی باشد. راه دیگری در برابر این تفکر وجود ندارد.
پژوهشگر و استاد فلسفه در مقایسه تاریخی مردمسالاری دینی و تفکر اومانیستی که از دل آن دموکراسی بیرون میآید، اظهار داشت:
مردمسالاری دینی مفهومی جدید است که پیشینه تاریخی مضبوطی ندارد، اما دموکراسی پیشینه تاریخی دارد که در ادوار گوناگون صورتهای مختلف پذیرفته است. صورتی از آن در یونان باستان مطرح بوده و صورتهایی نیز در دوره جدید شکل گرفتهاند.
وی افزود: ولی مردم سالاری دینی اندیشه جدید و متعلق به دورانگذار در ایران است، یعنی دوران گذار از غربزدگی شبه مدرن به سوی چشماندازی دینی و معنوی در حال تغییر است. از اقتضائات این گذار تاریخی این است که بروز هویت سیاسی در آن رخ میدهد که حالت برزخی و دوگانه دارد، یعنی مفاهیمی را از دموکراسی وام گرفته و بنیانش دینی است. این حالت برزخی، مردمسالاری دینی را ظاهر میکند که مبنای آن دین محور است اما به برخی از اقتضائات اندیشه و دموکراتیک نیز گردن مینهد، بیآن که روح اومانیستی اندیشه دموکراسی را بپذیرد.
زرشناس در ادامه گفت: جوهر وجودی، مردمسالاری دینی است که به تبع شرایط تاریخی گذرا بوجود آمده است، یعنی اگر ما به صورت کامل به تمدن دینی رسیده بودیم ،شاید اصلاً نیاز به این مفهوم نبود. اکنون در دوره گذار تاریخی به سر میبریم و نظامی که این گذار تاریخی را از غربزدگی شبه مدرن به سوی چشمانداز دینی و معنوی میتواند هدایت کند، مردمسالاری دینی است.
نویسنده کتاب «درباره دموکراسی» دو مفهوم «مردمسالاری دینی» و «دموکراسی» را از لحاظ تاریخی غیر قابل مقایسه دانست و اظهار کرد: تنها افقهای تاریخی این دو موضوع را میتوان مقایسه کرد. افق تاریخی مردمسالاری دینی، تفکر دینی است و به تعبیر شهید آوینی؛ مردم سالاری دینی، به تعبیری که اکنون از آن استفاده میشود، نظر به باطن مدینه پیامبر(ص) دوخته است، یعنی مردم سالاری دینی افق تاریخیاش را در افق تاریخی مدینه حضرت رسول(ص) جستوجو میکند، در حالی که دموکراسی افق تاریخی و مبنای خود را در یک نظام سرمایهداری و جامعه سود محور میجوید. با این تحلیل مردمسالاری دینی هم نمیتواند الگوی مطلقی در برابر دموکراسی باشد.
نظریهپرداز فلسفی و مدرس دانشگاه درباره انتقاداتی که به دموکراسی میشود، اظهار داشت: انتقادات وارد بر دموکراسی را برخی از متفکران غرب هم نوشتهاند. بسیاری از متفکران غربی، هم پستمدرنها و هم سوسیالیستها، انتقادات گوناگونی را به ویژه به دموکراسی لیبرال مطرح کردهاند. اساساً پستمدرنها منتقدان جدی دموکراسیاند، بهطور مثال متفکری چون هایدگر، منتقد دموکراسی است.
وی افزود: به سامان رسیدن زندگی بشر از طریق دموکراسی نیست، مسیر فطرت بشر از دموکراسی نمیگذرد چون این دموکراسی نفسانیتمدار است و نفسانیتمداری هیچگاه انسان را به سامان نمیرساند و زندگی مدرن اساساً نابسامان است.
زرشناس با بیان این که در عصر جدید واژه دموکراسی به لحاظ مفهومی تا حدودی تغییر کرده است، خاطرنشان کرد: مفهوم دموکراسی یونان باستان با دموکراسی اومانیستی مدرن یکسان نیست و این تغییر در جهت بسط سکولاریزم و مرتبط با دوره تاریخی بوده است.
کتاب «درباره دموکراسی» بهار 88 از سوی انتشارات کتاب صبح در شمارگان ۳۰۰۰ نسخه، ۱۳۶ صفحه و بهای ۲۰۰۰۰ ریال روانه بازار نشر شده است. این کتاب به زودی در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب عرضه می شود.
گفتنی است از این نویسنده، پژوهشگر و منتقد ادبی کتابهای زیر در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
اشاراتی درباره لیبرالیسم در ایران
جامعه مدنی
سرمایه سالاری (کاپیتالیسم)
مبانی نظری غرب مدرن
نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران جلد اول
نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران جلد دوم
نیمه پنهان آمریکا
نیهیلیسم
واژه نامه فرهنگی سیاسی
چشم اندازی از ادبیات معاصر ایران