نگاهی کوتاه به «عرفان عملی در اسلام» دکتر یثربی

عرفان اسلامی، بی‌شک از غنی‌ترین و اصیل‌ترین مکاتب عرفانی موجود دنیاست که عرضه آن به زبانی امروز و ارائه پاسخ پرسش‌های بنیادین از دل آن، لازمه برقراری ارتباط توسط مخاطب با این گوهر ناب است. در این وانفسای ترجمه و تألیف انبوهی کتاب عرفانی غیراسلامی و وجود مدعیان دروغین معنویت، جای خالی آثار برگرفته از این میراث عظیم بسیار به چشم می‌آید.
یکی از این آثار ارزشمند، کتاب «عرفان عملی در اسلام»، دکتر سید یحیی یثربی، عضو هیئت ‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی است که چاپ اول آن در سال 1383 توسط دفتر نشر معارف، در 184صفحه، عرضه شده است و در سال 1384 به چاپ سوم رسیده است. یثربی از صاحبنظران فلسفه اسلامی و عرفان نظری است که تاکنون کتابهای قابل‌توجهی در این زمینه از وی منتشر شده است که «عرفان نظری»، «عرفان و شریعت»، «پژوهشی در نسبت دین و عرفان» و «فلسفه عرفان» از جمله آنهاست.
این کتاب در نه فصل به برخی از مهمترین مسائل و موضوعات عرفان عملی در اسلام پرداخته است. مؤلف، ابتدا در مقدمه به تعریف عرفان نظری و عملی و بررسی سیر تاریخی به وجود آمدن، رشد و کمال عرفان در جهان اسلام می‌پردازد و همچنین با مقایسه آن با عرفان‌های دیگر، علل برتری عرفان اسلامی را برمی‌شمرد.
فصل اول کتاب با عنوان «عرفان عملی»، ضمن تذکر امکان خطا و کج روی در این مسیر و «عین دین نبودن عرفان» به بررسی هفت تفاوت عمده شریعت و طریقت پرداخته است.
دکتر یثربی در فصل دوم با عنوان «مشکلات عرفان عملی(طریقت)»، ضمن تقسیم مشکلات عالم عرفان به دو بخش دشواری‌های عام و خاص، به تفصیل به بیان آنها پرداخته و با ذکر این نکته که «سلوک، عمل معنوی پیچیده‌ای است»، در انتهای فصل با گشودن بخشی با نام «هشدارهای سلوک»، چهار تذکر مهم را به سالکان این وادی گوشزد نموده است.
فصل سوم با عنوان «ریاضت»، از مهمترین فصول کتاب است، که نویسنده در آن علاوه بر تعریف ریاضت، به بیان شرایط و آداب ریاضت از جمله لزوم با برنامه بودن آن می‌پردازد. بخش دیگری از این فصل با نام «رهنمودهای سلوک»، به ارائه توصیه‌ها و سفارش‌های بزرگان در راه و رسم سلوک اختصاص یافته است. از جمله گزیده‌ای کوتاه از کتاب گران‌قدر«المراقبات» میرزا جواد ملکی تبریزی. آخرین بخش این فصل اشاره‌ای به 9 عامل آفت‌زا و مانع سلوک و راه‌های پرهیز و رفع آنها دارد.
در فصل چهارم با عنوان «مقامات منازل و احوال»، مؤلف با تقسیم این درجات به چهل منزل، تعریف و نشانه‌های منازل و مقامات را مطرح می‌کند.
در فصل پنجم با عنوان «نگاهی به یافته‌ها»، «با اشاره به اینکه، سالک با پیشرفت در منازل و مراتب وجود از لحاظ اوصاف و آثار








وجودی خود یعنی دانایی، توانایی و رفتار نیز سیر تکاملی خواهد داشت» و این اوصاف و آثار یافته‌های هر منزلی می‌باشند، به بیان یافته‌های هشت منزل از منازل سلوک پرداخته شده است.
فصل ششم با عنوان «بحثی در کشف و شهود»، با این جمله آغاز می‌شود که: «عالی‌ترین دستاورد سیر و سلوک، کشف و شهود حقیقت است» و در ادامه به چیستی و مراتب کشف و شهود اشاره می‌شود. سپس معیارهای تشخیص مکاشفه حقیقی از القائات شیطانی و نفسانی عنوان شده و پنچ ضابطه برای این کار ارائه می‌شود.
فصل هفتم با عنوان «هدف سلوک(عرفان عملی)»، این هدف را به فعلیت رساندن کمالات بالقوه انسانی تا رسیدن به مقام انسان کامل می‌داند و به همین مناسبت در پنج بخش به مباحث نظری مختصری درباره هستی‌شناسی عارفان، انسان کامل و مقام ولایت و خلافت می‌پردازد.
در فصل هشتم با عنوان «اخلاق و آداب پیشوایان و پیروان»، نویسنده با ذکر اینکه «آداب و اخلاق الهی معصومان، بهترین سرمشق سالکان است»، به بیان شمه‌ای از ویژگی‌های اخلاقی چهارده معصوم(ع) می‌پردازد.
فصل آخر کتاب با عنوان «جلوه‌های عرفان در ادب فارسی»، که در واقع مروری بر کل کتاب نیز می‌باشد، در دو بخش، سفارش‌ها و هشدارهای اخلاقی و آداب سلوک، بیان ابیاتی از حافظ و توضیحی کوتاه، پیرامون آنها می‌باشد.
از ویژگی‌های مثبت این کتاب علاوه بر زبان ساده، مختصر بودن آن و استفاده گسترده و مناسب از آیات و روایات و اشعار عرفانی اخلاقی، خصوصاً اشعار حافظ، در آن می باشد. در حقیقت خواننده این کتاب علاوه بر بهره بردن از محتوای آن، گویی شرح و تفسیری عرفانی از دیوان حافظ را نیز مطالعه کرده است. همچنین در آخر هر فصل، نام چند کتاب برای مطالعه بیشتر در موضوع همان فصل آورده شده است.
دفتر نشر معارف در زمینه عرفان اسلامی کتاب‌های «نامه‌های عرفانی»، «مراحل عرفان»(نوشته دکتر محمدجواد رودگر)، «عرفان و عشق(از مجموعه پرسش‌ها و پاسخ‌های دانشجویی)، «سیری در سلوک عارفان»(نوشته دکتر سیدحسین ابراهیمیان) و «درآمدی بر عرفان عملی در اسلام»(نوشته دکتر سیدحسین سید موسوی) را هم منتشر کرده است.
برای تهیه این کتاب می‌توانید از طریق سایت پاتوق کتاب (www.ketabroom.ir) یا فروشگاههای دفتر نشر معارف (تهران 88911212-021) و (قم 7735451-0251) و (دفتر مرکزی 7744616-0251) اقدام نمائید.