نقدی بر عرفان‌های نوپدید

نویسنده کتاب «اوشو از واقعیت تا خلسه» این اثر را نقدی علمی و منصفانه بر آرا و اندیشه‌های اوشو یاد کرد و گفت: این جنبش‌های نوپدید دینی، در شمار عرفان‌های نوپدید به ارایه آموزه‌هایی می‌پردازند که در نهایت جوامع را به سوی سستی‌های اخلاقی، نسبی‌گرایی و شادخوری صرف هدایت می‌کنند. دکتر وکیلی، با بیان این که اصطلاح رایج «عرفان سکولار» در سطح جهان «جنبش‌های نوپدید دینی یا معناگرا» نامیده می‌شود، افزود: این نامگذاری به این دلیل است که اطلاق عرفان به همه آنها جایز نیست.

دکتر هادی وکیلی، دکترای عرفان اسلامی ‌و عضو هیات علمی‌ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ‌در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با بیان این که این اثر یکی از مجلدات بیست‌گانه‌ای است که به سفارش گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و اقتضائات کانون اندیشه جوان قرار است در نقد عرفان‌های سکولار در 20 دفتر منتشر شود، بیان داشت: کتاب «اوشو از واقعیت تا خلسه» نخستین دفتر این مجموعه در نقد معنویت‌گرایی است که اوشو آن را ترویج می‌کند.

پژوهشگر حوزه عرفان ادامه داد: با توجه به جریان‌های گوناگون به ویژه آن جریاناتی که به کشور ما وارد شده‌اند، بار معناگرایانه و تا حدودی عرفانی نیز دارند و اغلب تأثیرات نابجا، ناخواسته‌ و متضادی بر عقاید دینی مردم ما به ویژه نسل جوان می‌گذارند و همچنین متعارض با اندیشه‌های اخلاقی و میراث اسلامی ما هستند، از این روی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تدوین مجموعه‌هایی در نقد عرفان‌های سکولار را در دستور کاری خود قرار داده است.

مدرس حوزه عرفان درباره برخی از مطالبی که بر اساس دریافت‌های نادرست از پیش‌خبر جلسه نقد و بررسی این اثر در کانون اندیشه جوان در برخی از رسانه‌ها عنوان شد، گفت: شاید یکی از دلایل این درک ناصحیح، عنوان «در خلسه اوشو» باشد که برخی خوانندگان را به اشتباه به این تصور انداخت که این اثر به معرفی و ترویج اندیشه‌های اوشو می‌پردازد، اما این اثر تنها نقدی علمی و منصفانه درباره آموزه‌های اوشوست و می‌کوشد نتایج زیانبار ترویج این اندیشه‌ها در سطوح فردی و اجتماعی را واکاود.

دکتر وکیلی هدف اصلی تدوین این مجموعه را نقد و بررسی مهمترین، برجسته‌ترین، تأثیرگذارترین و بومی‌شده‌ترین این جریانات در داخل ایران دانست و یادآور شد: از پدیدار شدن این جریانات جدید حدود شش تا هفت دهه در جهان می‌گذرد. «پیتر کلارک» از دین‌پژوهان برجسته‌ای که آثار متعددی درباره ادیان دارد، بیش از 800 دسته از این جریان‌ها را در کتاب «دایرةالمعارف جنبش‌های دینی نوپدید» شناسایی و عنوان کرده است.

وی با ذکر این که «اوشو از واقعیت تا خلسه» تنها به بخش‌هایی می‌پردازد و عرفان‌هایی را نقد می‌کند که در کشور ما وارد شده و مشغول به تأثیرگذاری در طیف وسیعی از جامعه‌اند، گفت: یکی از این جریانات که نامش در فهرست100 متفکر تأثیرگذار قرن بیستم هم قید شده، اوشوست.

پژوهشگر حوزه عرفان با یادآوری این موضوع که اثر حاضر با هدف نقد دیدگاه‌های اوشو به رشته تحریر درآمده است، اظهار داشت: آثار اوشو سبک نگارشی جذاب و نثر جالب توجهی دارند. با وجود این که تناقض‌گویی‌های فراوان از ویژگی‌های گفته‌های اوست، الگوی مشخصی دربیان عقایدش ندارد و رویه‌های اخلاقی آسان‌گیری را توصیه می‌کند.

وی افزود: دیدگاه‌های او اغلب تلفیقی و برگرفته از دیدگاه‌های هندو و چینی‌ بر اساس آموزه‌های مراقبه‌اند که ریشه در مکتب یوگا دارند. او مخاطب خود را برای تمرکز به تفکر ژرف در مقولات جالب توجهی نظیر آزادگی، شریعت‌گریزی، عشق، مسایل جنسی، تناسخ، عقل‌گریزی و ... دعوت می‌کند. اوشو دیدگاه‌های خاصی را عرضه می‌کند که برای نسل‌هایی که از میراث معنایی و معنویت‌گرایی خودی بی‌اطلاعند یا آگاهی‌های ناقصی دارند، جذاب است و آنها را به این جریان می‌کشاند.

نویسنده کتاب «گلچین عرفانی امام خمینی(ره)» اظهار داشت: اغلب گرایش‌ها به این مسایل و عرفان‌های نوپدید را خلاءهای معنوی و عرفانی ایجاد می‌کنند که توسط میراث خودی به خوبی اشباع و غنی نشده‌اند و مخاطبی که خود را با این خلاءهای بی‌معنایی و تنهایی مواجه می‌بیند، ممکن است در سیر دوری از دین و شریعت به دام این جریانات گرفتار شود. به دلیل این که این جریانات الهیات سیستماتیک و پیچیده‌ای ندارند، فراگیری آسانتری خواهند داشت و به علت داشتن ویژگی‌های پلورالیستی و نسبی‌گرایی، با ادیان گوناگون جمع می‌شود و افرادی را که دیدگاه‌های گوناگونی دارند نیز به خود جذب می‌کند.

دکتر وکیلی ادامه داد: این دیدگاه به ترویج نسبی‌گرایی می‌پردازد و قطعیت و تمامیت را از دیدگاه‌های ابراهیمی به ویژه دین اسلام سلب می‌کند و می‌گوید که اینها امور قطعی نیستند و راه تفکر همچنان باز است، لذا تفکرات امانیستی و سکولاریستی خود را بر اذهان حاکم می‌دارد و در آموزه‌هایش به پیروان القا می‌کند که انسان محور همه چیز است. در این دیدگاه خدا به کناری نهاده می‌شود. بر مبنای آموزه‌های غلط این دیدگاه، خلائی وجود ندارد که خدا آن را پر کند و همه چیز به تفسیر انسان از خود و جهان بستگی پیدا می‌کند!

وی گفت: در تفکرات اوشو درباره تمامی ادیان الهی و غیر الهی این‌گونه گفته می‌شود که رهبران این ادیان همگی از درهای متفاوتی به حقیقت راه پیدا کرده‌اند. این ایده‌ها موجب می‌شوند مخاطبان گوناگون جذب آموزه‌های اوشو شوند. پذیرش این آموزه‌ها تأثیرات مخرب گوناگونی در جامعه برجای می‌گذارد که از آن میان می‌توان به نسبی‌گرایی، قطعیت‌گریزی، ترویج ارزش‌های غیر اخلاقی، سست ‌کردن بنیان‌های اخلاقی از طریق ترویج ارتباط‌های جنسی و ... اشاره کرد، چون او این نوع از امیال انسانی را مقدس می‌انگارد و محدودیتی برای آنها قایل نیست به نحوی که حتی ازدواج را مقوله‌ای جدای از این رابطه و محدودکننده آن می‌داند! به اعتقاد او غرایز طبیعی را نباید کنترل کرد و باید آنها را آزاد گذاشت تا خودجوش عمل کنند!

وی برجای گذاشتن دسته‌ای از اضطراب‌ها را از نتایج گسترش آموزه‌های ادیان و عرفان‌های سکولار نظیر آموزه‌های اوشو دانست و عنوان داشت: ایجاد جامعه لذت‌جو با خواسته‌های شهوانی بی‌نهایت، اضطراب ناشی از تضاد میان این خواسته‌ها و مدارهای اصلی زندگی یعنی خانواده و دوستان و همچنین اضطراب ناشی از عدم دستیابی به اهداف درازمدت زندگی یا گم‌کردن هدف، از مطالعه دیدگاه‌ها و آموزه‌های اوشو ایجاد می‌شوند.

مدرس حوزه عرفان با بیان این که این کتاب در دو بخش توصیف و نقد به ارایه اطلاعات جامعی به مخاطبان می‌پردازد و حتی در بخش توصیف نیز می‌کوشد با ارایه مطالب و نقادی‌هایی در میان توصیفات، خوانندگان را به آگاهی کامل و عوارض ناشی از ترویج این دیدگاه‌ها و پذیرش و مطیع‌بودن در برابر آنها آگاه سازد، اضافه کرد: به عنوان مثال بخشی از کتاب به مسافرت اوشو به آمریکا و جمع‌آوری حلقه‌ای از مریدان می‌پردازد که در نهایت اوشو با مصرف مواد روان‌گردان و خروج از دایره اخلاق و حقوق، به کشور خود یعنی هندوستان بازگردانده می‌شود!

وی در پایان با بیان این که انتشار کتاب «اوشو از واقعیت تا خلسه» حداکثر تا پایان سال جاری از سوی کانون اندیشه جوان انجام خواهد شد، از این اثر به عنوان نقدی علمی و منصفانه از دیدگاه‌ها و آرای اوشو یاد کرد.

در زمینه نقد عرفان های نوظهور و معنویت های سکولار کتابهای «آفتاب و سایه ها»، «درآمدی بر عرفان حقیقی و عرفانهای کاذب» و «جریان شناسی انتقادی معنویت های نوظهور» در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.