فهم قدرت نرم و کاربرد آن در سیاست خارجی

کتاب «قدرت نرم و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» نوشته دکتر حسین پوراحمدی، تهیه شده در دانشگاه باقرالعلوم(ع) از سوی موسسه بوستان کتاب تجدید چاپ شد. این اثر درصدد ارایه مباحثی درباره ماهیت، اشکال و عناصر قدرت نرم، چگونگی و ابعاد تاثیرگذاری قدرت نرم بر سیاست خارجی و دیپلماسی کشورها به ویژه جمهوری اسلامی ایران است._
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، هدف اصلی و ضروری کتاب حاضر، فهم قدرت نرم و کاربرد آن در سیاست خارجی در بستر تحولات نظام اقتصادی سیاسی جهان است.

«قدرت» کلیدی‌ترین مولفه تعیین‌کننده مناسبات و جایگاه کشورها در عرصه روابط بین‌المللی است. تحولات نظام اقتصاد سیاسی جهانی با ایجاد تغییر در ماهیت و اشکال قدرت، به عنوان اصلی‌ترین مولفه تعیین‌کننده جایگاه کشورها در نظام جهانی، تاثیرگذاری بیشتر منابع «قدرت نرم» نسبت به «قدرت سخت» را بر روند سیاست خارجی کشورها در راستای دست‌یابی به اهداف و منافع ملی ارتقا بخشیده است.

بازیگران ملی و بین‌المللی با استفاده از تحول در ماهیت قدرت که به ویژه در پی گسترش بی‌نظیر فضای تاثیرگذاری ابزارهای قدرت به وجود آمده است و اغلب با تکیه بر انواع نرم قدرت، البته به موازات انواع سخت آن، اهداف و منافع خود را در حوزه‌ای بسیار گسترده‌تر، کارآمدتر و متنوع‌تر دنبال می‌کنند.

سیاست خارجی هر کشور، به‌طور مستقیمژ با عناصر قدرت ملی آن کشور در ارتباط است. سیاست خارجی به طور کلی، فعالیت‌های یک کشور در محیط و شرایط خارجی به منظور دست‌یابی به اهداف و منافع ملی را دربرمی‌گیرد که متاثر از قدرت و توانایی‌های آن کشور ظهور می‌یابد. دیپلماسی مهم‌ترین راه و ابزار نیل به این اهداف و منابع محسوب می‌شود.

بر اساس مطالب کتاب، موفقیت یک سیاست خارجی به ویژه از طریق کاربرد دیپلماسی مناسب، زمانی اتفاق می‌افتد که این سیاست و دیپلماسی مربوط، ضمن درک شرایط زمانی و مکانی مبتنی بر ارزیابی دقیق واقعیات جهانی، بین‌المللی، منطقه‌ای و البته داخلی کشور و در ارتباط با دیگر بازیگران نظام جهانی باشد. همچنین متناسب با نیازهای درازمدت و کوتاه مدت و حتی‌الامکان عاری از تعارضات گوناگون باشد. ضمن این که به وسیله نیروها و عواملی داخلی حمایت شود. همچنین از جانب نهادهای بین‌المللی نیز قابل قبول و تعاملی فرض شود و در نهایت به وسیله منابع قدرت نرم و هم سخت اقتصادی، سیاسی، صنعتی، فرهنگی و استراتژیک کشور تکمیل شود.

توجهی به تحولات ایجاد شده در محیط جدید جهانی در جابه‌جایی قدرت‌ها به ویژه اهمیت روز افزون قدرت نرم در هدایت منافع ملی، موجب ناکارآمدی و افزایش هزینه‌های دولت‌ها در عرصه سیاست خارجی و دیپلماسی می‌شود. بنابراین، فهم قدرت نرم و کاربرد آن در سیاست خارجی در بستر تحولات نظام اقتصادی سیاسی جهانی که ضرورتی انکارناپذیر است، هدف اصلی کتاب حاضر عنوان شده است.

قدرت نرم چیست؟
سوال اصلی کتاب حاضر این گونه مطرح شده است که قدرت نرم چیست و چه تاثیری بر سیاست خارجی و دیپلماسی کشورها به ویژه جمهوری اسلامی ایران دارد؟

کتاب حاضر از یک مقدمه، هفت فصل و یک نتیجه‌گیری تشکیل شده است. لذا در پاسخ به سوال اصلی و سوال‌های فرعی هریک از فصول این کتاب تلاش دارند به اهداف اصلی ذکر شده نائل آیند.

نویسنده در فصل نخست برای فهم و توضیح ماهیت و مبانی قدرت نرم و از جمله مبانی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران، ابتدا به بررسی مفهوم قدرت در نظریه‌های غالب در روابط بین‌الملل می‌پردازد تا ماهیت، ابعاد، عناصر تشکیل‌دهنده و انواع قدرت را مورد بررسی قرار دهد. قسمت دوم این فصل توضیح نظریه قدرت نرم را ارائه می‌کند. وی در قسمت سوم برای شناخت دقیق‌تر و گسترده‌تر قدرت نرم به مطالعه اشکال و ابعاد این قدرت می‌پردازد.

از آن جایی که امنیت یکی از مهم‌ترین کار ویژه‌های قدرت محسوب می‌شود، امنیت و تهدید در قدرت نرم در قسمت چهارم این فصل بررسی می‌شود.

فناوری‌های نوین اطلاعاتی ـ ارتباطاتی یکی از مهم‌ترین عرصه‌های ظهور و به کارگیری قدرت نرم است و این موضوع قسمت پنجم فصل کتاب حاضر را تشکیل می‌دهد. مطالعه و بررسی میزان دسترسی و منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران نیز در قسمت ششم این فصل مورد توجه قرار گرفته است.

این اثر در فصل دوم برای فهم و توضیح نحوه و چگونگی تاثیرگذاری قدرت نرم بر فرآیند سیاست خارجی و از جمله سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ابتدا به مفهوم و ماهیت سیاست خارجی در چارچوب نظریه‌های عمده روابط بین‌الملی می‌پردازد تا مدل سازه‌انگاری سیاست خارجی هنجاری هم‌سو با کاربرد قدرت نرم را معرفی کند. سپس، جایگاه قدرت به طور عام و قدرت نرم به طور خاص در فرآیند سیاست خارجی را در قسمت دوم این فصل شاهد خواهیم بود و کتاب توضیح می‌دهد که چون روش اثبات‌گرایی مطالعه سیاست خارجی که نوعی عقلانیت مادی را مفروض اصلی می‌پندارد، با چالش‌های معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی فرا رفتارگرایانه مواجه شده است، لذا می‌بایستی بر عناصری چون تاثیر فرهنگ به عنوان عنصر قدرت نرم در شکل‌دهی و نفوذ بر خط مشی‌های سیاست خارجی تاکید شود که در مطالعات علمی و پوزیتویستی مغفول باقی مانده بود.

ابزارهای اطلاعاتی ـ ارتباطاتی منشا ظهور قدرت اندیشه محور به عنوان یکی از عرصه‌های قدرت نرم، کار ویژه‌های مهمی در هدایت و تاثیرگذاری بر سیاست خارجی دارند و این مهم در قسمت سوم فصل مورد توجه قرار گرفته‌اند.

فرهنگ یکی از مهم‌ترین عرصه‌های ظهور و کارکرد قدرت نرم در چارچوب سیاست خارجی هنجاری است که در قسمت چهارم این فصل تحلیل می‌شود. در قسمت پنجم عناصر قدرت نرم و به ویژه تاثیر فرهنگ ملی به عنوان عرصه ظهور این قدرت بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مورد مطالعه قرار می‌گیرد. ضرورت پیشبرد هوش‌مند سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که از ترکیب هدف‌مند ابزارها و عناصر قدرت نرم و سخت کشور به دست می‌آید نیز در قسمت ششم این فصل و به عنوان سخن پایانی ارزیابی می‌شود.

فصل سوم این کتاب تلاش دارد نحوه ارتباط و تاثیرگذاری قدرت نرم بر شکل‌گیری و کاربرد دیپلماسی کارآمد در سیاست خارجی کشورها را مورد بررسی قرار دهد و کنش و واکنش متقابل نیروها و عوامل مختلف قدرت سخت و نرم داخلی و خارجی در تاثیرگذاری بر دیپلماسی کارآمد و ابزارها و راهکارهای مربوط در ارتقای کارآمدی دیپلماسی را شناسایی کند. به همین منظور، در قسمت نخست به بیان تاثیرات نظام اقتصاد سیاسی جهانی که ظهور قدرت نرم و وابستگی متقابل پیچیده را میان تمامی بازیگران سطوح گوناگون، مولفه‌ها و موضوعات بازی و نیز عناصر قدرت در روند سیاست جهانی به عنوان معرکه اصلی دیپلماسی کارآمد گسترش داده و ساختاربندی کرده است، می‌پردازد.
نویسنده در قسمت دوم، چند جانبه‌گرایی و همکاری‌های متقابل که دست‌آوردهای لازم و ناشی از کارکرد وابستگی متقابل پیچیده در نظام جهانی است را به عنوان اصول دیپلماسی کارآمد بررسی می‌کند. در قسمت سوم، کارکرد رسانه‌ها و شبکه‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی ملی و جهانی در دیپلماسی کارآمد جهت پیشبرد اهداف استراتژیک و منافع کشورها را با ذکر مثال‌هایی توضیح می‌دهد. مدل‌های عملیاتی دیپلماسی کارآمد در قسمت چهارم و نحوه شکل‌گیری و هدایت دیپلماسی کارآمد در قسمت پنجم مورد مطالعه قرار می‌گیرند.

فصل چهارم برای بررسی نقش انقلاب اطلاعاتی ـ ارتباطاتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، ابتدا به ارائه چارچوب نظری و مفاهیم مربوط می‌پردازد و در قسمت دوم، تاثیر انقلاب اطلاعاتی ـ ارتباطاتی بر سیاست جهانی از جمله آسیب‌ها و تهدیدات را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در قسمت سوم به تاثیر انقلاب اطلاعاتی ـ ارتباطاتی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌پردازد. در قسمت چهارم این فصل نیز الزامات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در راستای ارتقای بهره‌وری انقلاب اطلاعاتی ـ ارتباطاتی مورد تاکید است.

فصل پنجم که تلاش دارد جایگاه و نقش فرهنگ به عنوان عنصر قدرت نرم در روند سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را مطالعه کند، نخست به ارائه مفاهیم و چارچوب نظری مربوط می‌پردازد. در قسمت دوم نقش ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی در قلمروی سیاست جهانی در قبل و بعد از جنگ سرد و به ویژه بعد از حادثه 11 سپتامبر و پی‌آمدهای معطوف به آن بررسی می‌شود. مطالعه قدرت فرهنگی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قسمت سوم انجام می‌شود که با رویکردی انتقادی و آسیب‌شناسانه نقش فرهنگ بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی را بررسی و سپس مولفه‌های هویتی تاثیرگذار بر سیاست خارجی و نیز تاثیر هویت انقلاب اسلامی بر روند سیاست خارجی را تجزیه و تحلیل می‌کند. قسمت چهارم نیز به ارائه برخی راهکارها و مکانیزم‌های ارتقا و کارآمدی قدرت فرهنگی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دو سطح داخلی و خارجی اختصاص دارد.

فصل ششم، بررسی و مطالعه تاثیرات فمینیسم به عنوان عرصه‌ای مهم از قدرت نرم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را دنبال می‌کند که نویسنده در آن ابتدا به ارائه ادبیات مختصری از ابعاد نظری و مبانی فمینیسم می‌پردازد و در قسمت دوم تعامل دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی دولتی و غیر دولتی با رویکرد و گرایش فمینیستی را به منظور ارزیابی نقش و جایگاه فمینیسم در سیاست جهانی مورد مطالعه قرار می‌دهد.

مولف همچنین با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه فمینیسم به عنوان یکی از مولفه‌های تحلیلی قدرت نرم در سیاست جهانی در قسمت سوم به بررسی تعامل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و فمینیسم مبادرت می‌ورزد. ارائه راهکارهای مناسب در ارتقای کارآمدی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در به کارگیری حقوق زنان، در قسمت چهارم این فصل ارائه شده‌اند.

فصل هفتم کتاب حاضر، برای ارائه چشم‌اندازی روشن از نقش و جایگاه سازمان‌های غیر دولتی در پیشبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ابتدا به مطالعه چارچوب نظری حاکم بر این سازمان‌ها و اهمیت آنها در نظام اقتصاد سیاسی جهانی در حال تغییر اختصاص می‌یابد. در قسمت دوم این فصل نیز جایگاه و نقش سازمان‌های غیر دولتی را در فرآیندهای گوناگون سیاست جهانی مورد مطالعه قرار می‌دهد. نقش و جایگاه سازمان‌های غیر دولتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در قسمت سوم و ارائه راهکارهایی برای ارتقا و کارآمدی سازمان‌های غیر دولتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قسمت چهارم این فصل مورد تاکید قرار می‌گیرند.

چاپ دوم کتاب «قدرت نرم و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» در شمارگان 1000 نسخه، 664 صفحه و بهای 120000 ریال راهی بازار نشر شد.