یحیی یثربی در نشست «کدام معنویت؟» به نبود نوآوری و نقد در فضای علمی کشور اشاره کرد و گفت: ما در حرف زدن و نقد کردن، مانع و مشکل سیاسی نداریم، بلکه این ماییم که دچار غفلت شدهایم و از گفتن نقدها خودداری میکنیم.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این نشست از سلسله نشستهای تخصصی «بررسی جنبشهای نوپدید دینی و عرفانی» بود که صبح امروز (یکشنبه، 29 آبان) در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
یثربی، نویسنده و کارشناس، در ابتدای سخنانش به نبود نوآوری و نقد در فضای علمی کشور اشاره کرد و گفت: ما در حرف زدن و نقد کردن، مانع و مشکل سیاسی نداریم، بلکه جامعهمان دچار غفلت شده است که از گفتن برخی حرفها خودداری میکند. من تمام آن چه را در فلسفه ملاصدرا بود نقد کردم اما حتی یک نفر از من به دلیل نقد کردن ملاصدرا، گله و شکایت نکرد.
نویسنده کتاب «عرفان عملی» درباره وظیفه اصلی پژوهشگاههای متعددی که در حال فعالیتند، گفت: این پژوهشگاهها باید مساله تعریف کنند و همتشان را برای حل آن به کار گیرند. برای مثال، یک پژوهشگاه، فلسفه سهرودی را موضوع کار خود قرار میدهد و آن دسته از کتابهای وی را که نیازمند بررسیهای دوباره است، بررسی میکند و نقاط ابهام و اشکال فلسفه او را کندوکاو میکند.
وی افزود: اگر قرار باشد یک پژوهشگاه بودجهای دریافت کند و کتابخانهای پنج هزار جلدی در اختیار پژوهشگران قرار دهد، دانشگاه تهران چهارصد جلد کتاب در اختیار آنان میگذارد. اصلا چرا نباید آن بودجه به کتابخانه دانشگاه تهران اختصاص یابد؟ بنابراین، پژوهشگاهها باید مساله طرح کنند و برای حل آن بکوشند تا به کارکرد اصلی خود نزدیک شوند.
یثربی بار دیگر به ترس از نقد، انتقاد کرد و گفت: کارشناسان ما از همکاران خود میترسند که نقد نمیکنند. مگر کسی دستور داده است که ارسطو و ملاصدرا را نقد نکنید؟ در دهههای اخیر صدها سمینار درباره سهروردی برگزار شدهاند که همه آنها تکرار حرفهای سمینارهای قبلی بودهاند. این ضعف به سیاست ربطی ندارد، بلکه از غفلت خودمان نشات میگیرد. هر مسوولی از پیشرفت مملکتش خوشحال میشود؛ بنابراین، مشکل در فهم خودمان است.
نویسنده «تفسیر روز» ادامه داد: در دوران گذشته بحث انتقال معرفت بود اما اکنون سخن از تولید معرفت است. پژوهشگاههای ما باید به دنبال تولید علم باشند. اگر حتی یک ثانیه عقب بیفتیم، فرصت جبران نداریم.
وی سپس درباره موضوع نشست گفت: بحث امروز من درباره مکاتب عقلانی و غیرعقلانی است که معنویتهای هستیساز و هستیسوز را منجر میشوند. انسان امروز کماکان تشنه معنویت است اما این حس بشر به دلیل نادانیهای او گاهی به ابزار بهرهکشی از انسانها تبدیل میشود.
یثربی ادامه داد: اساس مکاتب غیرعقلانی، تحقیر و کوبیدن انسان است، زیرا معتقدند عقل به یک نسبت در انسانها وجود ندارد. در مکاتب هستیساز، هر انسان یک رای و نظر است. مکاتب غیرعقلانی از جمله عرفان خودمان، فرد را به دو خطر فریفتن و خودفریفته شدن روبهرو میکنند. عرفای ما بارها هشدار دادهاند که در عرفان، خطر فریب وجود دارد.
وی درباره نحوه برخورد اسلام با انسان گفت: اسلام نه تنها انسان را نمیکوبد و حقیر نمیشمارد، بلکه او را تاج سر میداند. عموم مکاتب غیرعقلانی انسانها را میکوبند. برای مثال در مسیحیت، نوزاد تازه به دنیا آمده نجس دانسته میشود. هندیها نیز به دلیل اعتقاد به تناسخ ارواح، نوزادان را نجس میدانند. همچنین در این مکاتب، دانایی امری نکوهیده است.
یثربی افزود: این در حالی است که قرآن هر حرکت انسان را نوعی آزادی میداند. طبق کتاب آسمانی ما مسلمانان، انسان خودش زندگی این دنیایی را انتخاب کرد. پیامبر اسلام(ص) نه تنها نوزادان را نجس نمیدانستند، بلکه نوزاد را میبوییدند و میگفتند که تازه از نزد خداوند آمده است.
وی گفت: اسلام به عقلانیت انسان ارزش میدهد و او را به کاری مجبور نمیکند. شک دکارتی که آغازگر دوره جدید دانسته میشود، بر این اساس بود که انسانها نباید مقلد باشند، زیرا به یک اندازه دارای عقلاند. اسلام نیز همین پیام را دارد و میگوید انسانها باید خودشان ذهنشان را بسازند. اسلام این دنیا را زندانی برای انسان نمیداند و او را بالاتر از سایر موجودات میداند. بر اساس قرآن، انسان تنها باید در برابر خداوند سر فرود آورد.
نویسنده کتاب «فلسفه عرفان» ادامه داد: قرآن همواره بر به کارگیری عقل تاکید دارد و هیچگاه به انسان نمیگوید که تو نمیفهمی. مسیحیان حق فهم انجیل را نداشتند. در مکاتب غیرعقلانی دست ما همیشه در دست یک منجی است. ما هم در موضوع منجی از آنان تاثیر گرفتهایم. همیشه میگوییم که منتظر امام زمان(عج) هستیم، در حالی که او منتظر ماست. تا زمانی که سیصد و سیزده انسان شایسته در میان ما وجود نداشته باشند، ایشان ظهور نمیکنند.
وی تاکید کرد: در برخورد با عرفان کاذب باید به چند موضوع توجه داشته باشیم. هر عرفانی اعم از کاذب و صادق، دو کذب را در درون خود دارد که لزوما به کاذب شدن آن نمیانجامد. نخست باید مکاتب عرفانی را به خوبی شناخت و دلایل کذب بودن آن را مشخص کرد. در مرحله بعدی، باید علل گرایش مردم به عرفانهای کذب در گذشته و زمان حال مشخص شود. باید نگاه امروزی به اسلام داشت و بر اساس معیارهای امروز از آن کمک گرفت.
یثربی در پایان سخنانش بار دیگر بر مسالهشناسی پژوهشگاهها و مدیریت تحقق از سوی آنها تاکید کرد و گفت: استفاده از کتابهای گذشتگان در انجام یک تحقیق، تنها آنچه را تاکنون انجام شده است، در اختیار ما قرار میدهد. باید محتوای جدید تولید شود. متاسفانه مجلات علمی ما بیمشتریترین مجلاتند، زیرا همواره مکررات را تکرار کردهاند.
آثار مکتوب زیر از این نویسنده و اندیشمند معاصر در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
تاریخ تحلیلی - انتقادی فلسفه اسلامی (به ضمیمه نقد محتوایی کتاب)
روشن اندیشی و روشنفکری
عرفان و شریعت
فلسفه چیست؟
قلندر و قلعه بر اساس زندگی شیخ شهاب الدین سهروردی
محمد (ص) ! پیام آور عدل و آزادی
پژوهشی در نسبت دین و عرفان