loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

سعدی شیرازی

شیخ مشرف الدین ابن مصلح بن عبدا… شیرازی موسوم به شیخ سعدی از بزرگ ترین ستارگان و برجستگان درجه اول آسمان ادب ایران زمین است که با تسلط وصف ناپذیر خود بزرگترین شاهکارهای ادبی ایران را در سرتاسر تاریخ ادبی این کشور خلق نموده است . تاریخ زندگی این شاعر و سخن سرای بزرگ چندان معلوم نیست و اقوال متعددی در کتاب های تاریخی ذکر شده است ولی ظاهرا در بین سالهای 600 تا 610 ه. ق در شهر شیراز به دنیا آمده است .سعدی در خانواده ای اهل علم و ادب چشم به جهان گشود و از اوان کودکی تحت نظارت دقیق پدرش به آموختن علوم و معارف روزگار خویش پرداخت . محبت و ارشاد خردمندانه پدر در سال های کودکی مشوق این کودک خردسال و سرشار از هوش و استعداد بود و وی در مدتی کوتاه به اطلاعات وافری در باب تاریخ و ادبیات ایران دست یافت . سعدی در 12 سالگی پدرش را از دست داد و با سرپرستی مادرش تحصیلات خود را ادامه داد. استاد در سال 621ه.ق رهسپار بغداد که مرکز علمی و ادبی بزرگ آن روز جهان اسلام بود گشت ودر مدرسه معروف نظامیه بغداد و دیگر محافل علمی آن شعر مشغول به تحصیل شد. این دوران مواجه بود با هجوم وحشیانه مغولان به ایران و پایمال گشتن ایالات مختلف ایران در زیر سم اسب های این قوم وحشی و درنده خو. زادگاه سعدی اگرچه از تهاجمات مغولان مصون ماند ولی استان فارس گرفتار کشمکش های سختی بین احفاد خوارزمشاهیان و اتابکان شد و آرامش و امنیتی که بر شیراز حاکم بود رخت بربست . سعدی که در این ایام به خوشه چینی از محضر دو تن از بزرگترین مشایخ بزرگ صوفیه آن روزگار ابوالفرج بن جوزی و شیخ شهاب الدین سهروردی مشغول بود همزمان با این اوضاع و احوال دل از زادگاه زیبای خود برکشید و به پیروی از روح بی آرام و بیقرار خود به شوق جهانگردی عازم سفری دور و دراز گشت که بین سی تا چهل سال به طول کشید. وی در طول این سفرهای طولانی ولایات و ایالاتی همچون عراق ، شام و حجاز را در نوردید و تا شمال آفریقا نیز پیش رفت و علاوه بر مشاهده شهرها و ملتهای مخلتف ، با مذاهب و فرق گوناگون آشنایی یافت و یا طبقات مردم مخلوط و ممزوج گشت . نقل شده است وی در طی سفرهای خود حتی کاشمر و هند و ترکستان را نیز در نوردید که البته اکثر محققان فعلی سفر سعدی به این سرزمین های دور دست را مردود دانسته و آن را حاصل تخیلات شاعرانه وی می دانند. حکیم پس از این مسافرت طولانی و در حالی که از جوانی خام و بی تجربه به پیری دنیا دیده و شیخی اخلاق گرا با کوله باری از تجارب معنوی و افکار ورزیده بدل گشته بود به شیراز بازگشت . این زمان که حدود سال 655 ه.ق بوده است مقارن بود با ایام حکومت اتابک ابوبکر بن سعدبن زنگی سلغری ((623 ـ 668 ه.ق ) و این حاکم اندیشمند درسایه عدل و رأفت خود آرامش و امنیت کاملی را در ایالت فارس حکمفرما ساخته بود. سعدی پس از ورود به شیراز مورد عنایت اتابک ابوبکر قرارگرفت و در شمار نزدیکان وی درآمد. ولی نه به عنوان شاعری ممدوح و درباری بلکه به عنوان مشاوری فرزانه و دانشمندی جهان دیده و قطب صوفیان که با شهامتی شگفت امیر وسایر بزرگان را به عدل و نیکوکاری می خواند و با اندرزهای خردمندانه خود سپری شدن روزگار و گذشتن جاه و جلال و تغییر احوال را به آنان گوشزد می ساخت . حکیم پس از مرگ امیر ابوبکر بن سعد به ارائه پندهای حکیمانه خود به سایر امراء اتابکان فارس و دانشمندانی همچون خواجه شمس الدین محمد جوینی صاحب دیوان وزیر هلاکو و عطاملک جوینی و سایرفضلا و دانشمندان عصر خویش پرداخت . وی اگرچه در برخی اشعار خود این امرا و بزرگان را مدح و ستایش نیز نمود ولی هیچگاه شیوه شاعران درباری پیش از خود را پیروی ننمود و همواره راه اندرز و نصیحت را به جای اغراق و مضمون سازی در مدح در نظر داشت . سعدی در این دوران که می توان آن را ایام گوشه نشینی وی دانست در شیراز شهر محبوبش اقامت گزید و در حالی که در سراسر عالم اسلامی آن روزگار شهره عام و خاص گشته بود به سرایش اشعار خویش و خلق شاهکارهایی همچون گلستان و بوستان پرداخت . بوستان اولین اثر بزرگ هنری او بود که آن را درسال 655 به پایان رساند و این منظومه تعلیمی بزرگ را به اتابک مظفر الدین ابوبکر بن سعد زنگی هدیه نمود.سعدی یک سال بعد گلستان را که آمیخته ای از نثر و نظم بود به پایان رساند و آن را به پسر ابوبکر به نام سعد بن ابوبکر بن سعد زنگی ، که سعدی تلخص خویش را از نام وی گرفته است ، تقدیم نمود. اواخر عمر سعدی در عزلت و گوشه نشینی سپری شد و وی در انزوایی چون اعتکاف صومعه نشینان خود را وقف مراقبه و شعر نمود; شیخ در این روزها از تجارب فراوانی که در سفرهایش اندوخته بود مواعظی برای پادشاهان و رعایا و شاگردان و ستایندگان می فرستاد و به نوبه خویش از خیراندیشی ، هدایا و معاشی که آنان برای او فراهم می کردند بهره مند می گشت . این دوره از زندگی نسبتا دراز مدت این شاعر بزرگ در بر گیرنده تصنیف بیشتر اشعارغنایی او اعم از غزلیات و مدایح تعلیمی در قالب قصیده بود که در آن سران و بزرگان را پند می داد و وقایع جاری راتفسیر می کرد. سخن سرای بزرگ ایران در سال 691 ه. ق در شیراز بدرود حیات گفت و در زاویه خود که امروز آرامگاه سعدی یا سعدیه خوانده می شد دفن گردید. شهرت شیخ اجل سعدی در دوره زندگی او مرزها را در نوردید و به دورترین مناطق نیز رسید.او که در جوانی نیز به گفته خود شهره آفاق بود پس از سپری نمودن سفرهای طولانی خویش و پیوستن به دربار اتابک ابوبکر و سرایش بوستان و گلستان به شهرت عظیمی دست یافت . مهارت غیر قابل توصیف شیخ در آمیختن تجربه های تلخ و شیرین و باز نمودن زوایای روح ودل آدمیان با بهره گیری از ظریف ترین عواطف عاشقانه و توصیف زیبایی های طبیعت و لحظه های شوق و هجران چنان شکوه و جلالی به او بخشید که حتی در دوره حیاتش نیز آثارش سرمشق شاعران و نویسندگان قرار گرفت و سخن سرایان بعد از او بارها طبع خود را در بوجود آوردن آثاری همچون گلستان و بوستان آزمودند. سعدی در انواع قالب های شعری همچون قصیده و رباعی و غزل طبع آزمایی نمود و در هر یک از اقسام شعری شاهکارهای بزرگی پدید آورد. شهرت عمده وی در سرایش قصیده هایی روشن و روان و ساده و بی تکلف است که در این قصاید بیشتر به نعت خداوند و پند و اندرز و حکم و مراثی و مدایح پرداخته است . همانگونه که اشاره شد حکیم شیراز شاعری درباری نبود و اگرچه با تعداد زیادی از دربارها تماس داشت ولی هیچ گاه از اعتقاد خود به آزادی اندیشه و قلم دست نکشید و هرگز دست تکدی پیش کسی دراز ننمود. مدایح او محدود می باشند و او روی هم رفته مایل بود قصاید خود را از مواعظ دلنشین و سخنان حکمت آموز خطاب به پادشاهان پرسازد. سعدی علاوه بر اینکه درجه مداحی قصیده را کاهش داد به آرایش غزل پرداخت و تحول یکصد ساله غزل را تا پیش از ظهور حافظ،به اوج خود رساند. وی غزل را که بیشتر احساسات شاعر را تعبیر می نماید ترجیح داد و در غزلیات پرشورش خود را به دست احساسات عشقی سپرد که به راستی تجربه گردیده است . در غزلهای سعدی دل با دماغ و حسن با خرد مبارزه نمود و عشق و ذوق و شور و شوق جای قیاس و نکته پردازی و مضمون سازی را گرفت و از این روی می توان گفت غزل از زمان سعدی در ردیف اول اقسام شعر فارسی قرار گرفت . نثر شیرین و روان سعدی که دقیقا برابر با نظم وشعر او بود از دیگر ویژگی های منحصر به فرد این شاعر به شمار می رود و وی از این طریق بخصوص نثر مسجع و آهنگ دار حسن انتخاب و حسن وزن و تناسب خود را وارد زبان فارسی نمود. هنر بزرگ سعدی در نثر مسجع آن بودکه بدون آنکه از شیوه پیشینیان همچون عطار نیشابوری و ابوالمعالی نصرا… منشی در استفاده از جملات مصنوع و پیچیده استفاده کند عباراتی شیرین و گوشنواز و دلفریب و در عین حال ساده و روان به کار برد که شهرت او را دوچندان ساخت . از ابتکارات زیبای سعدی در نثر، به کارگیری اشعار و شواهد مناسب در مواقع خاص است که تأثیری جاودانه به سخن او بخشیده است و نمونه آن در گلستان جلوه گر است . از جمله این شواهد ذکر عباراتی است که معنی آیات قرآن کریم را با نظم شیوایی روشن ساخته است . از دیگر هنرهای بزرگ استاد سخن ایران بیان حقایق از طریق تمثیل با عباراتی شیرین و کوتاه است که بدون ورود به استدلال و طول مقال منظور نظر خود را بیان داشته است . سعدی علاوه بر شعر فارسی در ادبیات عربی نیز تسلط بی چون و چرایی داشت و اقامت و تحصیل او دردیار عرب و مطالعه آثار برخی از شاعران و نویسندگان عرب موجب شد که اشعار پخته و رسایی نیز در زبان عربی بسراید که بعدها مورد تحسین شعرای عرب زبان نیز قرار گرفت . شیخ اجل آثار بزرگی از خود به یادگار گذاشت که بخش اعظم این آثار شامل غزلیات ، سخنان موجز و گفته های اخلاقی موسوم به صاحبیه و قطعات (رباعیات و مفردات) در مجموعه ای تحت عنوان کلیات سعدی جمع آوری شده است . بزرگ ترین یادگار هنری این شاعر والامقام دو کتاب جاودانی بوستان و گلستان است که تمامی هنر خود را در این کتابها جلوه گر ساخته است . گلستان کتابی کوچک با نثر بسیار روان و آمیخته با شعر است که شاعر در یک دیباچه و هشت باب مجموعه داستان هایی را روایت می کند که در هر یک از این حکایت ها به نوعی چشم خواننده به زشتی های و زیبایی های زندگی اجتماعی گشوده می شود. هر یک از داستان های گلستان سرشار از نکات نغز اجتماعی و اخلاقی و ترتیبی است که هر کدام حتی به تنهایی نیز می تواند سرمشق زندگی انسان ها قرار گیرد. بوستان یا سعدی نامه منظومه ای در 4500 بیت است که جدای از حمد و ثنای آغازین به ده باب تقسیم شده و اساس و مبنای آن تعلیم و تربیت است . شاعر درباب های مختلف که هر یک به مضامینی همچون عدل و تدبیر، احسان ، عشق و شور مستی ، تواضع ، رضا، قناعت ، تربیت ،عافیت ، توبه و صواب و مناجات اختصاص یافته است عقاید گرانبهای خود را که حاصل عمری اندیشه و مطالعه افاق و انفس و سیر و سفر و آمیزش با اقسام ملل و نحل و مشاهده وقایع تاریخی است در حکایات و اشعاری زیبا بیان نموده و مجموعه ای از بهترین دستورهای اخلاقی و اجتماعی و نمونه شیوای فارسی ادبی را بوجود آورده است .حکیم مجموعه ای از شعر و نثر خویش را نیز در قالب هنری و شوخی و انتقاد به تصویر کشیده که تحت عنوان غزلیات ، مضحکات و خبثیات در کلیات او جای گرفته است . توصیف شخصیت واقعی حکیم سعدی در قالب مقاله ای کوتاه کاری دشوار است و تنها می توان گفت او یکی از با روح ترین و بلند پایه ترین بزرگان ادب ایران و جهان است که مشوق بزرگ اخوت و برادری در بین انسان ها بوده و بزرگوارانه درصدد اجرای این آرمان بزرگ در بین ملت ها گام برداشته است .
  • زادروز
    584ش
  • محل تولد
    شیراز
  • نام کامل
    شیخ مشرف الدین ابن مصلح بن عبدا… شیرازی
  • تاریخ ثبت اطلاعات
    یکشنبه 15 دی 1392
  • شناسه
    15147
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی