اسماعیل منصوری لاریجانی

زندگی‌نامه: دکتر اسماعیل منصوری لاریجانی سال 1337 در روستای رینه لاریجان در خانواده‌ای متدین به دنیا آمد. دوران ابتدایی را در همان‌جا گذراند و سپس برای ادامه تحصیل به تهران آمد. سال 1356 با اخذ دیپلم طبیعی از مدرسه نظام مافی سرآسیاب، وارد انستیتو علوم بیمارستانی در رشته علوم آزمایشگاهی شد. وی همزمان با تحصیل در مدرسه، تحصیلات حوزوی خود را نیز دنبال می‌کرد. در این باره از زبان خودش بخوانید: «در کنار درس و مدرسه علاقه زیادی به علوم دینی داشتم. سعی می‌کردم از محضر اساتیدی که در مکتب‌خانه روستایمان بودند خوب استفاده کنم. دوران ما، قبل از انقلاب، درس دینی در حاشیه بود اما توجه من به آن آنقدر بود که برخی از بزرگان مرا تشویق به رفتن به مدرسه‌های علوم دینی می‌کردند. دوره‌‌ای که در دبیرستان درس می‌خواندم مسجدی در آن نزدیکی بود به نام مسجد امیرالله روحانی این مسجد شخص بسیار وارسته‌ای بود و زحمات بسیاری برایمان کشید. صرف و نحو مسایل شرعی و رساله و حتی لمعتین را به ما می‌آموخت و تشویق می‌کرد که ما نهج‌البلاغه را حفظ کنیم و همان زمان بیش از 19 خطبة نهج‌البلاغه را حفظ کرده بودم.» دکتر لاریجانی در دوران دانشجویی از معافیت تحصیلی برای رفتن به سربازی برخوردار بود، اما به دلیل فعالیت سیاسی علیه رژیم ستم شاهی این معافیت لغو شد و بنا به حکم اداره امنیت ساواک قرار شد به سربازی اعزام شود که با پیروزی انقلاب اسلامی مقارن شد. وی تا خرداد سال 59 تقریباً درس‌های علوم آزمایشگاهی را تمام کرده بود که به علت پیش آمد انقلاب فرهنگی به شهرستان رفت و به عضویت بسیج و پس از آن به عضویت رسمی سپاه انقلاب اسلامی درآمد و مدت 23 ماه در جبهه‌های مختلف نبرد حضور داشت. وی با توجه به اینکه مسئولیت‌های مهم در سپاه پاسداران را برعهده داشت اما به ادامه تحصیل و فراگیری علم اهتمام می‌ورزید و در مهرماه 1362 وارد دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد و مدرک کارشناسی خود را با گرایش فلسفه در سال 67 کسب کرد و بعد از قبولی در دوره کارشناسی ارشد و گذراندن آن در همان رشته با بورسیه دانشگاه امام حسین(ع) در رشته روابط بین‌الملل موفق به اخذ مدرک دکترا شد. علاقه دکتر منصوری لاریجانی به علوم حوزوی موجب شد، تا سطوح عالی ادامه تحصیل دهد و در سال 1376 مدرک دکترای عرفان اسلامی را از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی اخذ کند. وی درباره آموزه‌های غیر دانشگاهی که از محضر اساتید خود بدست آورده می‌گوید: دروس عرفانی را در محضر آیت‌‌الله حکمت‌نیا که مردی بزرگ و اهل عرفان نظری و عملی بود گذراندم فصوص محی‌الدین و درس‌های اخلاق، مواعظ، مراقبه و محاسبه و مراحل تربیت نفسانی را در محضر آیت‌‌الله حسن‌زاده آملی فرا گرفتم و دستورالعمل‌های ایشان، همیشه و در همة مراحل زندگی راهنمایم بوده و هنوز خود را شاگرد مکتب عرفانی ایشان و آیت‌‌الله حکمت‌نیا می‌دانم. در یادگیری دروس فلسفه نیز سعی کردم که به حد کلاسیک اکتفا نکنم و اسفار ملاصدرا را در محضر دکتر ابراهیمی دینانی آموختم. ایشان فوق‌العاده در این زمینه مسلط‌اند مخصوصاً در اندیشه ابن سینا – شیخ اشراق و ملاصدرا، به دلیل اقتضائات شغلی و به دلیل اشتغال در سپاه پاسداران در علوم دفاعی نیز بسیاری از مکاتب دفاعی را مطالعه کرده‌ام.»
گفتگوی خبرگزاری کتاب ایران(ابنا) را با وی بخوانید: آثار شما در چه زمینه‌هایی است؟ در سه رشته فعالیت دارم. مسایل جنگ و دفاع مقدس، حوزه فلسفه و عرفان و حوزة سوم مسایل حقوقی و سیر تحول حقوق بشر. در حوزه دفاع مقدس، در این دوره هر لحظه که در عملیات و مراحل مختلف جنگ بودم تمام اتفاقات را ثبت و ضبط می‌کردم و بعد از پایان جنگ تقریباً 10 دفترچه تقویمی پر از مطالب و خاطرات جنگ را نوشتم و به همین دلیل ترجیح دادم که بعد از این دوره در معاونت تحقیقات بنیاد حفظ و آثار، شروع به فعالیت کنم و به جمع‌آوری این آثار بپردازم در این زمینه بیش از 20 مقاله و کتاب‌هایی نیز نوشته‌ام مثل انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید چمران. بررسی حقوقی – سیاسی تجاوز رژیم عراق به جمهوری اسلامی ایران، زمزم عشق، بررسی جنگ‌های پانصد سال اخیر ایران و مقایسه با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران. سیری در اندیشه‌ دفاعی امام خمینی(ره) و ... . در حوزه حقوق، تز پایان‌نامة دکترایم سیر تحول حقوق بشر و بررسی تطبیقی آن با حقوق بشر در اسلام بود که به صورت کتاب درآمد و در این باره نیز پژوهش‌هایی داشته‌ام. در زمینه عرفان هم آثار متعددی دارم. سیری در اندیشه‌ها عرفانی امام راحل، جلوه‌های ولایت در آثار امام و تفسیر سه جلدی علیا که رهیافت‌های عرفانی در قرآن کریم است، سیمای سحرخیزان در نهج‌البلاغه که با نگرش عرفانی انجام شده و 40 جلوه از ولایت در عاشورا. لطایف عرفانی عاشورا از لسان مبارک امام حسین(ع) یا از حرکات ایشان. فعالیت‌هایم در زمینة عرفان است.
به زمینه‌های دیگر فعالیتتان بپردازیم. درباره سیر تحول حقوق بشر کار کرده‌اید در این باره بگویید. پرداختن به این موضوع یک ضرورت است اگرچه کشورهای غربی در زمینه تکنولوژی پیشرفت‌هایی داشته‌اند اما این پیشرفت‌ها را مرهون اندیشمندان در سراسر جهانند و منحصر به کشورهای غرب نیست. در بحث‌های علوم انسانی غربی‌ها به جز افکار دمکراسی چیز دیگری ندارند که البته آن هم نخ‌نماست و از مبنای علمی – فلسفی غنی برخوردار نیست؛ چیزی که ریشه در حقیقت عالم نداشته باشد بی مایه است، وقتی انسان با مبدأ هستی گره خورد، حکمت می‌جوشد؛ بنابراین فلسفه‌های غربی فاقد حکمتند و حرفی که از بشر و حقوق انسانی می‌زنند جنبه کلاسیک دارد نه جنبه معنوی، علمی و اخلاقی. در این باره دغدغه‌ای داشتم. اسلام برای بشر آمده «و ما ارسلناک الا کافه للناس و ما ارسلناک الا رحمته للعالمین»  و دینی جهانی است. این مائیم که دین ساده را با مشکلاتی تدوین کرده‌ایم.
از چه منظری به این موضوع (حقوق بشر) نگاه کرده‌اید؟ این که بشر چه حقوقی در این عالم دارد. حق حیات – حق آزادی – حق تعلیم و تربیت حق مسکن و حقوق سیاسی و مدنی. یعنی هر آنچه که در 30 مادة اعلامیه حقوق بشر است. خاستگاه و منبع این مواد، حقوق فطری است. و اسلام هم منطبق بر فطرت است بنابراین حقوق بشر همان حقوقی است که در اسلام آمده و مشابهت با آن دارد. فطرت الله التی فطر الناس علیها. به این معنی که بشر فطرتاً عدالت و آزادی را دوست دارد. امنیت را می‌خواهد و از جنگ و خشونت بی زار است اینها فطری بشر و در حوزه حقوق اسلامی است و از اسلام برگرفته شده زیرا اسلام دینی برای جهانیان است. وقتی در مقوله جهانی سازی پیش می‌رویم و تعامل بین آراء مختلف در اقصی نقاط جهان را می‌بینیم آنچه در این تنازع بقا شفاف‌تر و مشخص‌تر می‌شود افکار اسلامی است زیرا دقیقاً منطبق بر فطرت است و یقیناً روزی خواهد رسید که ان الذین عندالله الاسلام تحقق پیدا خواهد کردو همه جهانیان به اسلام روی می آورند و آنجاست که حضرت صاحب الزمان(عج) رهبر جهان خواهند شد و ما به عنوان کسانی که معتقد به ظهور ایشانیم باید در زمینه‌سازی به این جهات توجه کنیم و به ترویج صحیح اسلام بپردازیم و چهره اسلام را خوب معرفی می‌کنیم.
در این اثر شما، همة جنبه‌های حقوق بشر در نظر گرفته شده؟ خیر. در اصل مقایسه با همان 30 اصل اعلامیه حقوق بشر است. و حقوق مدنی آن ریز نشده. مثلاً حق طبابت – محیط‌زیست و ... که در حقوق مدنی‌اند. ما به ریزه‌ها نپرداختیم اما باید این حقوق هم باز شوند و مواضع اسلام و دستورالعمل‌ها را در این زمینه‌ هم بنویسیم. و به امام زمان (عج) ارائه دهیم و بپرسیم آیا مورد تأیید است یا نه. ما باید چشم‌انداز جهانی به حکومت اسلام داشته باشیم. همان چیزی که امام راحل مرادشان از صدور انقلاب و این چشم‌انداز بود.
درباره کارهایی که در زمینه دفاع مقدس انجام داده‌اید بگویید. حدود 70 پروژه در این زمینه را مدیریت کردم. در طی 12 سالی که در بنیاد بودم همه این‌ها به چاپ رسیده و مهمترین آن دایره‌المعارف دفاع مقدس بود که پایه‌ریزی و برنامه‌ریزی و تشکیل کمیته‌ها را انجام دادم و جلد اول و دوم این دایره‌المعارف آماده شده. یکی از کارهای اختصاصی‌ام «تاریخ دفاع مقدس» بود که کتاب سال هم شد. بررسی حقوق سیاسی متجاوز رژیم عراق، سیر اندیشه دفاعی امام راحل، زن و دفاع مقدس و کتاب‌های دیگر از فعالیت‌هایم در این زمینه‌اند.
دیدگاه شما نسبت به مقوله دفاع مقدس چیست؟ دفاع مقدس یک فصل و جلوه‌ای از جلوه‌های حقیقت است. اندیشه‌ای که از آن حرف زدیم خود را در این جریان نشان می‌دهد. یعنی اگر بخواهیم از بعد نظامی به حقیقت اسلام نگاه کنیم می‌بینیم که در عرصه دفاع مقدس مسأله شهادت‌طلبی بیشتر به چشم می‌خورد. آنقدر اسلام توان‌مند است و به زیبایی جوانان را تربیت می‌کند که آماده معامله با خدا می‌شوند. همه حجاب‌ها را کنار می‌زندو «ان الله اشتری من المؤمنین» در بازار دفاع مقدس تحقق پیدا می‌کند. مهمترین فصل دفاع مقدس همین است. جوان از خود گذشته و عاشق می‌شود. براساس آموزه‌های دینی حرکت می‌کند و این همان چیزی است که می‌شود جهان را با آن فتح کرد. که البته متأسفانه مغفول مانده است.
فکر نمی‌کنید کم کاری‌های دوره دفاع مقدس باعث مغفول‌ماندن این موضوع شده باشد؟ بله. همین طور است. واقعیت جنگ الان هم خوب نشان داده نمی‌شود. بسیاری از کسانی که در نبرد حق عیله باطل در دوران دفاع مقدس می‌جنگیدند افراد شب زنده‌دار بودند. می‌دانستند که این جنگ، جنگ با شمشیر نیست که احتمال برگشت باشد. 90 درصد احتمال رفتن و شهادت بود و رزمنده باید انگیزه حرکت را در خود ایجاد می‌کرد. کدام نیروست که در رزمنده می‌درخشد و کدام جاذبه است که او را می‌کشاند. در 8 سال دفاع مقدس خداوند همه حجاب‌ها را کنار زد. جمال الهی در این جا متبلور شد. و اگر غیر از این بود کسی نمی‌جنگید. وقتی امام راحل فرمود خرمشهر را خدا آزاد کرد اگر از این زاویه نگاه کنیم می‌بینیم که چقدر زیباست.
در آثارتان دربارة امام به چه جنبه‌هایی از شخصیت ایشان توجه داشته‌اید؟ وجود حضرت امام (ره) برای ما در اصل یک رونمایی از همة حقایق عالم آفرینش است؛ یعنی واقعاً همة آنهایی که چشم دل دارند می‌بینند که امام خوب رونمایی کرد. نه فقط در حوزه سیاست و انقلاب. بلکه امام چهره حقیقی اهل بیت را نشان داد و به یک معنا وجود مبارک امام عصر (عج) را در زندگی ما وارد کرد. هرچه زمان جلوتر می‌رود ما به لایه‌های وجودی امام بیشتر واقف می‌شویم و این خصلت مردان الهی است که دل از ما می‌برند و روی از ما نهان می‌کنند. مردان خدا عظمت خدا را به مردم نشان می‌دهند. ما با امام انقلاب کردیم و با امام هشت سال در دفاع مقدس شرکت داشتیم و با آن شکل گرفتیم. اگر «قل کل یعمل علی شاکلهً» را که قرآن می‌فرماید باور داشته باشیم می‌بینیم که شاکله ما در همان زمان شکل گرفته و این شاکله مرهون اندیشه امام است. نگاه‌ عرفانی امام، اشارت‌ها و بشارت‌های معنوی او و ... . بنابراین اگرچه حدود 4 اثر از ایشان نوشتم اما جاذبه‌ عجیبی درون من ایجاد کرده است که هرگز کهنه نمی‌شود. خورشیدی است که همیشه در وجود من روشن است. به یک معنا امام در هشت جنتی را که در قرآن است به روی ما باز کرد. کسانی که امام را خوب شناختند و در راه او به خوبی حرکت کردند در جنت المأوی هستند. در مقدمة کتاب سرالصلوه می‌گوید: رجوع کنید به ولایت اهل بیت - یعنی آغاز حیات ابدی ما ورود به شهر ولایت است و به نظر من برای جامعه ما دروازه این شهر خود امام بود. و همه شهدا این جا وارد شدند و هشت سال دفاع مقدس جلوه‌ای است از هشت باب بهشت.
دربارة دیوان شعری که دارید بفرمایید. من در این زمینه از اشعار امام بسیار متأثر بودم و همین طور از حافظ و مولانا. حدود 12 هزار بیت از مثنوی را حفظم. مولوی دریای عظیمی از معارف و عرفان است، وقتی دیدم  امام علاقه خاصی به مولوی دارند شوقم بیشتر شد. امام شخصیت عجیبی دارند. در حوزه ادبیات عرفانی سرآمدند، همان طور که در فلسفه و عرفان سرآمد همه اند ذو ابعاد بودن او حقیقتی است و نعمتی بزرگی که خداوند در این زمان به ما عطا کرد. من شعر می‌گفتم و پاره می‌کردم. دیوان امام که آمد و با آن آشنا شدم، شروع به جمع‌آوری اشعارم کردم که حالا کلیاتی شده و به چاپ رسیده. دربارة محرم اشعاری دارم و می‌خواستم ابعاد عرفانی عاشورا را مشخص کنم. ارتباط بین ولایت و عشق را گفتم و اینکه اصلاً عشق مولود ولایت است و عشق بی ولایت عشق نیست. در این وادی زبان شعر بسیار خوب است و گویاترین زبان. در عین اینکه رمزی است اما برای آنان که صاحب اسرارند گشایش و کلید است. به همین خاطر حافظ به زبان رمز و ایهام شعر سروده، و همه را به طرف خود کشانده است. یعنی هر کسی که بویی از اسرار می‌برد به طرف حافظ کشیده می‌شود. زمانی دربارة شهید و مقامش به فکر رفته بودم که چگونه می‌شود این مقام را درک کرد در حالی که شهید بر ما احاطه پیدا کرده و ما هنوز در حبس این زندانیم، از حافظ پرسیدم و اینگونه آمد: با صبا در چمن لاله سحر می‌گفتمکه شهیدان کی‌اند این همه خونین کفنان گفت حافظ من و تو محرم این راز نه‌ایم از می لعل حکایت کن و شیرین دهنان
چند ساعت در روز مطالعه می‌کنید؟ حدود 4 تا 5 ساعت
موضوعات مورد علاقه‌تان چیست؟ بیشتر دوست دارم سیره اهل بیت را بشناسم و عظمت اهل بیت را دریابم. به نظرم می‌آید کشوری که مزین به نام ولایت است باید در هر شهر آن حداقل یک دانشگاه اهل بیت داشته باشد. متأسفانه هنوزبیشتر متون ما و دانشگاه‌ها حرف‌هایی می‌زند که اگر نگویم در مقابل افکار اهل‌بیتند؛ همراه اهل بیت هم نیستند. بهترین راه اتحاد بین مذاهب این است که اهل بیت را خوب معرفی کنیم. اهل بیت حلقه اتصال وحدت ادیانند؛ نه تنها فرق اسلامی بلکه همة ادیان و این عجیب نیست. ساحت ولایت همین است. به محی‌الدین که رجوع کنیم می‌بنیم که ساحت ولایت را تا کجا برده ،می‌گوید :خدا از منظر ولایت به عالم نگاه می‌کند. نسبت آن نسبت چشم با مردمک چشم است. اگر این مردمک نباشد ما چیزی را نمی‌بینیم. انسان کامل مردمک چشم است و خدا از آن منظر به عالم نگاه می‌کند. مظهر اسماء و صفات است. افسوس که بسیار کم‌کاری می‌کنیم، امامت فقط حکومت سیاسی و اجتماعی نیست بلکه رهبری جهان هستی است، بر دل‌ها حکومت می‌کند. تصرف مطلقه دارد. سیاسی دیدن به تنهایی باعث بروز تناقض می‌شود.
آثار: مثنوی محرم حقوق زن با نگرشی در سیره زهرا(س) جلوه‌های ولایت در آثار امام خمینی(ره) تفکر سیاسی و دفاعی بسیج در نهج‌البلاغه مبانی، آفات و راه‌کارهای انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید چمران نظام امنیت جمعی سازمان ملل متحد و تجاوز رژیم عراق به جمهوری اسلامی ایران پیدایش عشق سیری در اندیشه عرفانی حضرت امام (ره) زینب کبری فریادی بر اعصار زن و دفاع در اسلام چهل جلوه از ولایت در عاشورا عرفان کیهانی مجموعه رسائل کلامی جدید بررسی حقوقی – سیاسی تجاوز رژیم عراق به جمهوری اسلامی ایران سیمای سحرخیزان در نهج‌البلاغه تفسیر علیا سیر تحول حقوق بشر و بررسی تطبیقی آن با حقوق بشر در اسلام مسافری غریب مجموعه رسائل حکمی انسان‌شناسی فروپاشی آمریکا عرفان سیاسی تاریخ دفاع مقدس تعزیه حضرت رقیه (س) خمسه آل عشق ساحت ربوبی ولایت حکومت حکیمانه زمزم عشق در چشمه‌سار نهج‌البلاغه کارآمدی سیاست بازدارنده یا مولفه‌های اقتدار در امنیت ملی از دیدگاه مقام معظم رهبری(مدظله العالی) بررسی جنگ‌های پانصد سال اخیر ایران و مقایسه با جنگ تحمیلی عراق علیه ایران سیری در اندیشه دفاعی حضرت امام خمینی (ره) عرفان اسلامی و مباحث کلامی مجموعه رسائل حکمی اعیان ثابته و نظریه شخص و شخصیت عاشقان بی‌ادعا مثنوی کمیل دستاوردهای دفاع مقدس در راه‌های حفظ و نشر آن مدیریت اسلامی مناجات خمسه عشر
آثار در دست چاپ: کلیات دیوان منصوری در محضر حافظ مجموعه مقالات در 10 جلد منشور عدالت سلوک منتظران سیر متون عرفانی