اهداف دین از دیدگاه شاطبی

معرفی کتاب

کتاب «اهداف دین از دیدگاه شاطبی» اثر احمد رسولی و ترجمه سید حسن اسلامی و سید محمدعلی ابهری به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ رسید.

ابواسحاق شاطبی که اهل آندلس بود و در قرن هشتم می‌ زیست، فقیهی مالکی بود که میراث گذشته فقه را به پرسش کشید و ارزیابی آن را علی رغم مقاومت‌ ها در پیش گرفت. او معتقد است دین اسلام در پی تأمین مصالح آنی و آتی بشر است و این هدف از طریق وضع احکام و قوانین تأمین می‌شود.
بنابراین هر یک از احکام در پی تأمین هدفی است؛ اهدافی مانند حفظ دین، عقل، جان و نسل انسان‌ها. شاطبی این اهداف را در دستگاه فقهی سامان داد که همسوی روح دین حرکت می‌کند و هرگز از پاسخ دادن به نیازهای دگرگون شونده مردمان در نمی‌ماند.

کتاب حاضر کوششی برای معرفی این شخصیت و بررسی آرای ایشان است.

این کتاب در چهار بخش تألیف شده است؛ بخش اول با عنوان «بحث مقاصد پیش از شاطبی» مشتمل بر دو فصل است. فصل اول با عنوان «اندیشه مقاصد در میان اصولیان» حلقه‌های گذشته (ابومنصور ماتریدی و ابوبکر ابهری) و حلقه‌های معروف (امام الحرمین، فخرالدین رازی و ابن تیمیه) و فصل دوم با عنوان «اندیشه مقاصد در مذهب مالکی» اصول مذهب مالکی و مقاصد (مصلحت مرسله، سد ذرایع و رعایت مقاصد مکلّفان) را تبیین کرده است.

بخش دوم با عنوان «شاطبی و نظریه‌اش» طی سه فصل آشنایی با شاطبی (خلاصه زندگی شاطبی، شاطبی از زبان خود و مکاتبات شاطبی)، چارچوب کلی نظریه شاطبی و ابعاد نظریه شاطبی (ضروریات پنجگانه، مسائل مباح و اسباب و مسببات) را مورد بررسی قرار داده است.

نویسنده در بخش سوم با عنوان «مسائل اساسی نظریه شاطبی» در فصل اول با عنوان «مسئله تعلیل» احکام شریعت، تعبدی با هدفدار و دیدگاه رازی در مورد تعلیل را شرح داده، در فصل دوم با عنوان «مصالح و مفاسد» مفهوم مصلحت و مفسده و عرصه‌های شناخت عقل از مصالح را بیان کرده و در فصل سوم با عنوان «مقاصد و اهداف شارع چگونه شناخته می‌شود؟» اوامر و نواهی شرعی، تعلیل یا اخذ به ظاهر، سکوت شارع و استقرا را مورد تأکید قرار داده است.

«ارزیابی کلی نظریه شاطبی» عنوان چهارمین و آخرین بخش از کتاب حاضر است و مشتمل بر دو فصل است. فصل اول با عنوان «نظریه شاطبی، سنت‌گرایی یا نوگرایی» موارد تقلید و سنت گرایی و موارد نوگرایی در نظریه شاطبی را بررسی کرده و فصل دوم با عنوان «اهداف و اجتهاد» اهداف و مقاصد شرع و شرایط مجتهد و روش‌های اجتهاد مبتنی بر اهداف را به نگارش درآورده است.