مصلحت و سیاست؛ رویکردی اسلامی

معرفی کتاب

اثر حاضر با این هدف کلی طراحی شده که وجهی از حکومت دینی را که با مقوله مصلحت مرتبط است، تبیین میکند و سپس، مبادی نظری و چارچوب فقهی حضور آن را در عرصه حکومت و مملکتداری مشخص میسازد. بر این اساس، موضوع کتاب در حوزه فقه سیاسی شیعه قرار دارد و از حیث زمانی شامل دو عصر حضور و غیبت میشود. به همین دلیل است که «کتاب، سنت، اجماع و عقل»، به عنوان مراجع اصلی و معتبر با توجه به شرایط و مقتضیات زمانی، در بازسازی نظریه مصلحت و حکومت مدنظر بودهاند؛ چرا که «متن» در چارچوب منطق دین معنای متین خود را آشکار میکند و ذوبطون بودن نص این امکان را به ما میدهد که بتوانیم متناسب با نیازهای خود دریافت‌های روشمند از آن داشته باشیم

برای تبیین هر چه بهتر این ایده، کتاب در چهار بخش اصلی به شرح زیر سازماندهی شده است:

بخش اول به مبانی و چارچوب کلان بحث اختصاص یافته است.

بخش دوم به بررسی دیدگاه اهل تسنن اختصاص دارد و مؤلف سعی کرده است نوع حضور مصلحت را در سیر تحول نظریه دولت نزد ایشان به نمایش گذارد. برای این منظور در چند فصل، مقاطع مهمی چون خلافت، سلطنت (ایرانی و عربی) و سرانجام ملیت، بحث شده است.

بخش سوم به بررسی سیر تحول اندیشه سیاسی شیعه در این زمینه اختصاص دارد.

بخش چهارم در تکمیل مباحث بخش سوم به دوران جمهوری اسلامی ایران اختصاص دارد و محوریت آن با اندیشه سیاسی حضرت امام(ره) است.

در بخش پایانی مستند به مجموع مطالب فصول مندرج در بخش‌های دوم و سوم، تفسیر «مصلحت» به مثابه یک قاعده فقهی معتبر نزد شیعه ارائه شده است. این بخش دربردارنده یک فصل است که در آن طرحی فقهی از مصلحت ارائه شده است.

قیام ملت ایران به رهبری امام خمینی(ره) در واقع پارادایم سکولار حاکم بر جهان را به چالش فراخواند و توانست گفتمانی تازه را مطرح سازد که در آن عمل سیاسی با آموزه های دینی فهم می شد و دین داعیه دار کارآمدی سیاسی در اداره جامعه از طریق تأسیس حکومت بود.

امام(ره) از رهگذر اجتهاد فقهی، سلوک عرفانی و عمل سیاسی موفق به تأسیس الگویی از حکومت در سده بیستم شدند که مبتنی بر آموزه های تشیع است. این الگو با گذر زمان از حیث نظری و سازمانی ارتقاء مییابد و قابلیت‌های آن بیش از پیش آشکار می شود.

بحث از «مصلحت و جایگاه آن در حکومت اسلامی» از جمله مباحث اصلی و مهمی است که از دو ناحیه مورد توجه جدی، در سال‌های آتی، است.

الف. از حیث نظری با توجه به سدِ باب مصلحتاندیشی در عرصه فقهی، به مثابه یک مرجع اجتهادی مستقل، بدیهی است که چگونگی طرح این مفهوم در چارچوب فقه سیاسی شیعه، میتواند بحثی مستقل و مهم باشد.

ب. از حیث عملی و با توجه به تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و توسعه قلمرو کاربردی آن، مشخص میشود که تجربه و تحلیل این نهاد جدید، محتاج تأملات تازهای بوده و آن نیز از ارزش علمی بسیاری در حوزه سیاست دینی برخوردار است.

کتاب مصلحت و سیاست؛ رویکردی اسلامی اثر اصغر افتخاری از انتشارات دانشگاه امام صادق ع منتشر شده است.