دفتر دانایی

معرفی کتاب

این اثر شامل گزیده ای از اندیشه های مهم ابن عربی است و از همین رو می توان وجوه اشتراک میان نظرات مختلف او پی برد. این رساله، چکیده معارف ابن عربی به ویژه در حوزه عرفان نظری است.

کتاب المعرفه ابن عربی را می توان سومین کتاب مهم وی پس از فتوحات و فصوص دانست از آن روی که گزیده و چکیده آراء شیخ به انتخاب خود وی است که در ضمن آن، گاه از دیگر آثارش مانند فتوحات فصوص عقله المستوفز انشاء الدوائر و ... نقل نموده و گاه مستقلاً مسئله ای را مطرح کرده و در مورد آن به بحث پرداخته است.

ابن عربی کتاب فوق را در فهرست مولفات خویش که در قالب اجازه ای به خط خود به ملک مظفر به سال 637 هجری نگاشته نام برده است (رساله ی شماره ی 191 از کل 285 رساله اش).

وی این رساله را زیده ی عقاید محققان از عرفا دانسته است. در انتهای مقدمه ی فتوحات او بخشی را به عقاید ویژه ی خاصه و اهل الاختصاص برای توضیح عقاید محققین از اهل کشف و تمایز آن از عقاید متکلمان و عوام اختصاص داده است و در این باب گوید: این عقاید را در عین حال در رساله ی دیگری با عنوان المعرفه جدا کرده و آورده ام.

در این کتاب 296 مسئله آمده است که هر کدام با عنوان مسئله شروع شده و غالباً با عبارت والله اعلم خاتمه یافته است. چون چند مسئله حاوی عباراتی با عنوان فائده است با لحاظ این فوائد به سیصد مسئله برگزیده می رسیم که البته برخی مسائل به لحاظ اهمیت به زبان های مختلف تکرار مضمونی و محتوایی نیز شده است.

ترتیب خاصی بین این مسائل سیصدگانه دیده نمی شود جز هفت مسئله ی اول که به تفسیر و تبیین پنج شعار اساسی اسلام یعنی تسبیح، تمحید، تهلیل، تکبیر، و تفویض (سبحان الله، الحمدلله، لااله الاالله، الله اکبر، افوض امری ای الله) اختصاص یافته و حاوی عنوان نیز از جانب خود وی می باشد اما بقیه ی مسائل فاقد عنوان در متن بوده و عناوین مذکور تا حدود سی و دو عنوان از مصحح متن عربی کتاب است و بقیه از مترجم.

معرفت شناسی، وجودشناسی، خداشناسی، جهان شناسی، انسان شناسی، مباحث تاویلی و همچنین عرفان و عمل توصیه ی مترجم به خواندن مسائل به ترتیب موضوعی گفته شده است.

ابن عربی در برخی دیگر از آثارش مانند «فتوحات مکیه» از عقاید اهل کشف و تمایز و همچنین متکلمان سخن می گوید، در حالی «کتاب المعرفه» یا همان «دفتر دانایی» تنها دربرگیرنده اندیشه های خودش است.

در این رساله همزمان کار تصحیح، ترجمه و توضیح توسط مترجم (سعی رحیمیان) انجام شده است.

کتاب دارای فهرست کاملی از آیات، احادیث، اشعار فارسی، اشعار عربی، دسته بندی موضوعی مسائل کتاب المعرفه، فهرست موضوعی، نمایه نام ها و فهرست برخی منابع تعلیقات است.