همایش 15 خرداد (دوره دو جلدی)

معرفی کتاب

جلد اول مجموعه مقالات همایش 15 خرداد زمینه ها و بسترها شامل 18 مقاله است که از میان هشتاد و هفت مقاله ای که به این همایش که در سال 87 برگزار شد، به همت دفتر ادبیات انقلاب اسلامی گزینش شده اند، کتاب با یک مقدمه کوتاه آغاز می شود و در ادامه متن سخنرانی آیت الله هاشمی رفسنجانی که در آیین افتتاح همایش ایراد شده، می آید. در این سخنان هاشمی به عنوان یکی از شاهدین قیام 15 خرداد 1342 به بررسی ریشه ها و حوادث زمینه ای این حرکت تاریخی پرداخته است. «بازتغییر ـ مفهوم عاشورا و قیام پانزده خرداد نوشته محمدجواد هراتی»، «امام، احیای هویت مغفول روحانیت، نوشته محمدعلی صالحی»، «بررسی مبانی و ریشه های اندیشه سیاسی امام خمینی در قیام 15 خرداد 1342، نوشته اعظم شاهمردی»؛ «روابط و مناسبات آیت الله شیخ حسین لنکرانی و امام خمینی از آغاز تا قیام 15 خرداد 1342، نوشته علی ابوالحسنی (مُنزِر)» و «تحلیل بررسی اقدامات امام خمینی و موضع ایشان در سال های (42 ـ 1340)، نوشته محبوبه صدیقی» پنج مقاله آغازین این کتاب می باشند که به نوعی به موضوع امام خمینی و آغاز مبارزه علیه رژیم بعد از رحلت آیت الله بروجردی مربوط هستند.

«زمینه ها و بسترهای قیام 15 خرداد در مشهد با تکیه بر نقش علما، نوشته حسن شمس آبادی»، و «جریان های فرهنگی ـ سیاسی حوزه مشهد در آستانه نهضت خرداد، نوشته غلامرضا جلالی» موضوع دو مقاله این کتاب است که درباره مشهد نوشته شده است. جلالی در مقاله خود به بررسی جریان هایی می پردازد که در مشهد به موازات قم به راه افتادند و 15 خرداد مشهد را رقم زدند.
ماجرای مدرسه فیضیه قم نیز سرفصل دو مقاله از این مجموعه مقالات است. مقاله اول مستقیماً به حادثه فیضیه و مواضع علما درباره آن می پردازد و عنوان آن هم صراحتاً معرف محتوا است. این مقاله را عباس سراج قلم زده است، اما مقاله دوم نگاه گسترده تری به پیامدهای فیضیه دارد این مقاله را فاطمه فرهمند با عنوان بررسی واقعه فیضیه در دوم فروردین 1342 و پیامدهای آن نوشته است. همچنین دو مقاله از این کتاب نیز به مدرسه طالبیه تبریز اختصاص دارد.
انقلاب سفید شاه بازار، محرم و دانشجویان، هر کدام موضوعات یک مقاله این کتاب هستند.

جلد دوّم «مجموعه مقالات 15 خرداد 1342» با مقاله: بحران ساختاری حاکمیت پهلوی، نظریه وابستگی و قیام 15 خرداد 1342 نوشته دکتر روح الله بهرامی و دکتر مهدی اصلاح آغاز می شود. امّا موضوعی که بیشترین مقالات جلد 2 را به خود اختصاص داده است، موضوع اسرائیل است. در باب روابط ایران و اسرائیل و بازتاب آنها در قیام 15 خرداد 1342 و موضع گیری های امام، هفت مقاله در این مجلّد به چاپ رسیده است. مفصل ترین آنها مقاله هایی هستند که آقای محمدتقی تقی پور با عنوان: حماسه خرداد، نقبی به دسیسه های یهودی در ایران از دیدگاه امام و خانم مهتاب شورمیج با عنوان: روابط ایران و اسرائیل در فاصله سالهای 1342 ـ 1340 نوشته اند. در کل 134 صفحه از این کتاب به موضوع اسرائیل پرداخته است.
موضوع بحث برانگیز دیگری که در همایش 15 خرداد 1342 مطرح شد، موضوع «بهائیت» بود که چهار مقاله منتخب آن در این مجموعه به چاپ رسیده است. از مقاله های ارزنده در این باب می توان به مقاله (بهائیت: 1343 ـ 1340) نوشته خانم اکرم راشدی اشاره کرد که به نفوذ بهائیان در حکومت پهلوی به ویژه پس از کودتای 28 مرداد 1332، و برخورد امام با این فرقه بین سالهای 1340 تا 1343 می پردازد.
همایش 15 خرداد 1342، در بررسی بسترهای قیام 15 خرداد، نگاهی ویژه به دولت های حاکم شاه بین سالهای 1340 تا 1342 دارد. این نگاه را می توان در مقاله های ارائه شده دید. یک مقاله به دولت شریف امامی پرداخته، سه مقاله دولت علی امینی را بررسی می کنند و دو مقاله هم دولت علی امینی را زیر ذره بین گذاشته اند.
دوره پهلوی، دوره ای بود که حاکمان آن دو هدف عمده را درنظر داشتند. هدف اوّل کاهش قدرت و نفوذ دین و روحانیت و هدف دوّم ارتباط بی رویه با کشورها و فرهنگ های بیگانه که آن هم در طول هدف اوّل بود.
این دو هدف عمده، از جمله عواملی بودند که زمینه ساز قیام 15 خرداد شدند و نتیجه معکوس آنها، همانی شد که حکومت پهلوی را به زانو درآورد. در همایش 15 خرداد 1342، این دو عامل به عنوان بسترهای قیام 15 خرداد مطرح شدند و بالطبع مقالات جالبی نیز در این حیطه مطرح و به چاپ رسیدند.
از جمله آنها می توان به مقالات جلوه های دین ستیزی در نشریات عصر پهلوی نوشته خانم مریم غفاری جاهد، جلوه های دین ستیزی در فرهنگ رسمی ایران عصر پهلوی سالهای 40 تا 42 اثر دکتر محمد باغستانی کوزه گر و قیام خرداد و بحران مشروعیت رژیم نوشته غلامعلی پاشازاده، اشاره کرد. دو مقاله نیز به بررسی روابط خارجی ایران در دوره سالهای 1349 تا 1342 پرداخته اند.