غرب شناسی علمای شیعه در تجربه ایران معاصر

کتاب غربشناسی علمای شیعه در هفت فصل به رشته تحریر درآمده است.

در فصل اول آن به کلیات پرداخته شده که در آن پرسش­هایی درباره غرب، ضرورت تحفظ بر نام علما و ضرورت توجه به جهت رسالت علمای شیعه در تعامل با غرب، پیشینه جریان شناسی غرب­شناسی علمای شیعه در تاریخ معاصر ایران، مبانی فقهی – کلامی علمای شیعه در رویارویی با غرب، علل رویکرد و توجه علمای شیعه به غرب و در انتها روش­ شناسی مواجهه عالمان شیعه با غرب بیان شده است.

نویسنده در فصل دوم، موضع عالمان شیعه در برابر چهره کلامی – مسیحی غرب در ایران ، مباحث پیشینه حضور غرب مسیحی در ایران تا عهد صفوی، پیشینه حضور مبلغان مسیحی در ایران معاصر، نگاهی به فعالیت­های مبلغان مسیحی در ایران و موضع ­گیری علمای شیعه در قبال مبلغان مسیحی را مورد توجه قرارداده است.

در فصل سوم کتاب نیز موضوع موضع ­گیری عالمان شیعه در برابر چهره سیاسی – نظامی غرب بررسی شده است. علما و فتاوی جهاد علیه روس، سید شفتی؛ دولت در دولت – مبارزه با انگلیس، میرزا مسیح مجتهد تهرانی و فتوا علیه سفیر روس، آقا نجفی اصفهانی و مبارزه با سلطه سیاسی استعمار در ایران، شیح فضل الله نوری و مبارزه با استعمار انگلیس و روس، علما و اولتیماتوم روس، مدرس استعمار ستیز نستوه عناوین این بخش هستند.

نویسنده در فصل چهارم کتاب خود، موضع­گیری عالمان شیعه در برابر چهره اقتصادی غرب را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. از عناوین این فصل می توان به قرارداد بارون ژولیوس رویتر، نهضت تنباکو، تأسیس شرکت اسلامیه، روحانیت و نهضت نفت اشاره کرد.

موضع­گیری عالمان شیعه در برابر چهره فکری – فرهنگی غرب عنوان فصل پنجم کتاب است. بررسی تطبیقی کلیات غرب­شناسی جریان دین­گرا و جریان غرب­گرای دیوان­سالار، عالمان شیعه و غرب­شناسی توصیفی، غرب­شناسی اقتصادی، غرب­شناسی توصیه­ای و اثباتی از جمله سرفصل های این قسمت از کتاب می باشد.

نویسنده در فصل ششم، کلیات و نتیجه گیری هایی از فصل های مختلف کتاب را آورده است، از آن جمله می توان به مواردی نظیر مراحل مواجهه ایرانیان با غرب، رویکردهای مواجهه با غرب، ابعاد غیریت غرب نسبت به ما، غرب­شناسی جریان دانشگاهی، انقلاب اسلامی و گذار از غرب و بالاخره آسیب­شناسی و غرب­شناسی گذشتگان؛ شرط تداوم و تکامل غرب­شناسی اشاره کرد.
و در فصل هفتم از کتاب غرب شناسی علمای شیعه، ضمایم آمده است که در هفت بخش تنظیم و عرضه شده است؛ که ماجرای مخالفت جریان دینی با مدارس نوین، علمای شیعه و دغدغه اسلام در مواجهه با غرب، نمونه­هایی از مظاهر نفوذ اجتماعی علمای شیعه، برخی فتاوی جهادیه علمای شیعه علیه روسیه در جنگ­های ایران و روس، گزیده­نامه سید شفتی به «سر جان مکنیل» انگلیسی و در نهایت هم تفاوت انقلاب اسلامی و نظام­های سیاسی اهل سنت در گذار از غرب، به عنوان ضمیمه آخر ارائه شده است.

نویسنده کتاب در بیان اهمیت و ضرورتهای انجام این پژوهش کلامی- تاریخی می نویسد: «... جریان­هایی از جمله جریان­های روشنفکری ادعا می نمایند که اساساً عالمان دینی هیچ­گونه شناختی از غرب – که به گمان آنها محوری­ترین عنصر جریان­ساز در سده­های اخیر کشور ما می­باشد – نداشته­اند یا اگر هم داشته­اند به شدت، ناقص و حتی غیر­واقعی بوده و نتوانسته سیری از اجمال به تفصیل و از سطح به عمق بیاید. مواجه شدن با چنین ادعایی، مسلماً پای این پرسش را به میان می­کشد که چگونه ممکن است نمایندگان و طلایه­داران جریان دینی که پاسداران و نگهبانان هویت عنصر ایرانی ­اند، در قبال جدی­ترین چالش­های هویتی زمان خود، سکوت اختیار کرده و تکاپویی نداشته­اند؟»

نویسنده کتاب معتقد است: از آنجا که رقابت و چالش ایران با غرب، هنوز در جریان است، آگاهی از تجربه و نوع مواجهۀ جریان اجتهادی شیعه با غرب در قرون اخیر، ضرورتی دو چندان می یابد؛ چه، این تجربه، به مثابه مهمترین تراث تاریخی، بهتر از هر منشور دیگری می تواند در تعیین جهت گیری هویت امروز ایرانیان و تعامل آنها با غرب مدرن نقش آفرینی کند.