loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

انسان شناسی در قرآن

5 (1)

ناشر انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

نویسنده محمدتقی مصباح یزدی

تحقیق و تنظیم کتاب محمود فتحعلی

سال نشر : 1390

تعداد صفحات : 254

خرید پیامکی این محصول
جهت خرید پیامکی این محصول، کد محصول، نام و نام خانوادگی، آدرس و کد پستی خود را به شماره زیر ارسال نمایید: کد محصول : 15829 10003022
90,000 81,000 تومان
افزودن به سبد سفارش

درس اول
1. تعریف انسان شناسی:
هرمنظومه معرفتی را که به بررسی انسان , بعد یا ابعادی ازوجود او یا گروه و قشر خاصی از انسان ها می پردازد می توان انسان شناسی نامید.
2. انواع انسان شناسی:
شیوه هایی که دانشمندان مختلف برای حل پرسش های مطرح شده درباره انسان درطول تاریخ به کار گرفته اند انواع انسان شناسی را تشکیل داده است مثل تجربی , عرفانی, فلسفی و دینی.
3. انسان شناسی خرد و کلان
موضوع انسان شناسی که به طورکلی ناظر به انسان و آنچه قلمرو آن ناظر به مسائل کلی و کلان انسان و انبوه داده های تجربی درباره انسان باشد انسان شناسی کلان است برخلاف این که درباره بعد خاصی از انسان بحث شود که خرد نام دارد.
خلاصه درس اول:
• هر منظومه معرفتی را که به بررسی انسان بعد یا ابعادی از وجود او یا گروه و قشری خاص از انسان ها می پردازد می توان انسان شناسی نامید.
• برای شناخت انسان از روش های گوناگون تجربی عرفانی فلسفی و دینی می توان بهره گرفت
• در روش انسان شناسی دینی از متون دین بهره گرفته می شود.
• در انسان شناسی کلان یا کل نگر انسان به طورکلی مورد بررسی قرار می گیرد.
• در انسان شناسی خرد یا جز نگر ازانسان درشرایط زمن مکان یا از بعدی خاص سخن گفته می شود.
• اهمیت انسان شناسی در چهار چوب اندشه بشری آن است که تبیین معنای زندگی عقلانیت نظام های اجتماعی موجودیت و اعتبار علوم انسانی تبیینی و سوگیری علوم انسانی و تحقیقات اجتماعی به آن وابسته است.
• اهمیت انسان شناسی در چار چوب معارف قرآن است که اولا انسان شناسی راه گشای شناخت خداست ثانیا تبیین بحث وحی , نبوت و معاد متاثر از انسان شناسی است.
• انسان شناسی معاصربه دلیل ناسازگاری نظریات موجود در آن فقدان انسجام درونی این نظریات نبود داور کارآمد و مورد اتفاق و نادیده گرفتن گذشته و حیات پس از مرگ انسان دچار بحران است.
• مهمترین ویژگی و مزایای انسان شناسی دینی عبارت اند از: جامعیت , اتقان, توجه به مبدا و معاد و بینش ساختاری.

درس دوم: آفرینش انسان
خلاصه:
• در قرآن از واژه هایی نظیر انسان , بشر, اناس , انس , انسی , اناسی, و بنی آدم برای اشاره به انسان استفاده شده است.
• فصاحت و بلاغت سبب به کار بردین واژه های گوناگونی برای اشاره به انسان در قرآن شده است.
• در مورد واژه انسان و آدم و انس و اناس و ناس, بشر , تفاوت هایی فی الجمله وجود دارد که توضیح داده خواهد شد.
• برخی آیات قرآن درباره آفرینش نخستین انسان , ناظر به حضرت آدم علیه السلام و برخی دیگر ناظر به انسان های بعدی است.
• آیات قرآن دلالت دارد که حضرت آدم علیه السلام مستقیما از خاک آفریده شده است نه ازنسلی دیگر.
• قرآن کریم حضرت آدم علیه السلام را ابوالبشر معرفی کرده است.

درس سوم
خلاصه
• برخی آیات به مراحل گوناگون آفرینش انسان اشاره دارد.
• بیان قرآن درباره منشا آفرینش انسان گوناگون است: گاه از آب جهنده, گاه از گل , گاه از نطفه, گاه از گل خشک شده, و گاه از گل چسبنده بع عنوان ماده اولیه آفرینش انسان نام برده است.
• میان این منشأ های گوناگون تعارضی وجود ندارد, بلکه هریک به مرحله ای خاص اشاه دارد و برخی نیز مخصوص حضرت آدم علیه السلام است.
• درآیات قرآن پنج بار به نفخ روح اشاره شده است.
• روح در قرآن کاربردهای متنوع و گوناگونی دارد, نظیر روح القدس, روح الامین , روح منه, و روح.
• آنچه مسلم است روح در قرآن دو کاربرد حقیقی دارد: یکی در مورد روح انسان ؛ دیگری در مورد موجودی از سنخ فرشتگان است.
• اطلاق روح بر فرشتگان و موجود همسنگ فرشته با اطلاق روح به روح انسان , وجه مشترکی دارد . وجه اشتراک عبارت است از مخلوقی دارای حیات و شعور.
• در تعبیرهایی نظیر «من روحی» اضافه شدن روح به یاء نسبت اضافه تشریفی است نه اضافه ملکی یا اختصاصی.

درس چهارم
خلافت الهی
خلاصه
• خلیفه یعنی جانشین و از مجموع آیات می توان دریافت که خداوند انسان را جانشین خود برروی زمین قرار داده است.
• از مجموع آیات و روایات به دست می آید که ملاک خلافت و جانشینی داشتن علم جامع است.
• ملائک برخی اسما را می دانستند
• مراد از اسما هم اسمای خدا هم مخلوقات است
• خلافت ویژه حضرت آدم علیه السلام نبود و هرانسان نیک سرشت راست جوی و حق مدار همانند پیامبران و امامان نیز دارای چنین مقامی است.
• انسان کامل تا پایان خلقت جانشین خدا بر روی زمین خواهد بود زیرا غرض اصلی آفرینش تحقق خلافت الهی روی زمین بوده است.
• درباره کرامت انسان سه دیدگاه وجود دارد:1.هرانسانی برهر موجودی کرامت و شرافت دارد 2. انسان کامل برهر موجودی شرافت و کرامت دارد. 3. انسان از هرموجودی پست تر است.
• مکتب اومانیسم طرفدار آن است که هرانسانی از هرموجودی شریف ترو برتر است و انسان محور هستی است.
• آیات قرآن درباره کرامت انسان متفاوت هستند و از چنبه های گوناگون درباره انسان مطالبی بیان شده است.
• مفهوم کمال هم می تواند مفهومی حقیقی و وجود شناختی باشد هم می تواند مفهومی ارزشی باشد.
• برخی فضیلت ها یا کاستی و ناپسندها که قرآن برای انسان قائل شده است جنبه تکوینی دارد نه ارزش اخلاقی
• ارزش اخلاقی انسان در پیوند با اختیارمطرح می شود.

درس پنجم
اختیار انسان
خلاصه:
• قرآن انسان را موجودی مختار می داند
• از نشانه ها و آیات قرآنی که بر اختیار آدمی دلالت دارند , آیات مربوط به آزمایش و ابتلا, وعد و وعید و عهد و میثاق هستند.
• اختیار در محاورات عرفی و تخصصی چهار کاربرد دارد: 1. درمقابل اضطرار2. در مقابل اکراه 3. در برابر جبر 4. به معنای گزینش و انتخاب.
• ملاک مسئولیت و تکلیف , اختیار به معنای گزینش و انتخاب آزاد است.
• آیات قرآن به صراحت بر مختار بودن انسان دلالت دارند. برخی آیات که ظاهرآن ها هم نوعی جبراست , برای تذکر و رفع غفلت از کسانی است که می پندارند چه خداباشد چه نباشد, چه بخواهد, یا نخواهد, هرکاری را می توانند انجام دهند.
• جبرهنگامی است که اراده خدا در عرض اراده انسان یا جانشین اراده انسان باشد, در حالی که اراده خدا در طول اراده انسان است واراده, علم, و قضای الهی , برفعل اختیاری انسان تعلق گرفته است.
• آنچه جبر فلسفی شمرده شده , برداشتی نادرست از قاعده علیت تامه است . براساس این قاعده هرگاه علت تامه یک معلول تحقق یابد , آن معلول محقق خواهد شد. اما در فعل انسان, اراده و اختیار او جزء اخیر علت تامه است و تا این اراده و اختیار نباشد علت فعل تمام نمی شود.
• تاثیرمحیط طبیعی و عوامل وراثتی انکار ناپذیرند, اما این عوامل طبیعی و وراثتی از انسان سلب اختیار نمی کنند. و آدمی اگر بخواهد می تواند به رغم همه آن ها کاری را انجام دهد یا ترک کند.
• تاریخ امری انتزاعی است که واقعیت خارجی ندارد. از این رو قوانین مطلق حقیقی خاص خود نیزنمی تواند داشته باشد, زیراکشف قانون با تجربه و تکرار میسراست, در حالی که تاریخ تکرار پذیر نیست.
• جامعه امری است اعتباری و از دیگاه فلسفی وجود حقیقی ندارد به این بیان که جامعه چیزی نیست جز افراد انسان که کنار هم جمع شوند و روابطی دارند.حال که جامعه امری اعتباری شد نمی تواند قوانین حقیقی داشته باشد. برفرض که بپذیریم جامعه دارای قوانینی است اولا این قوانین را افراد وضع کرده اند بنابراین می توانند آن را تغییر دهند ؛ ثانیا وجود این قوانین از افراد سلب اختیاری نمی کند. قانون شکنی ها و ناهنجاری های فراوان بهترین گواه این مطلب است.

درس ششم شرایط اختیار و انتخاب
خلاصه مطالب
• کمال انسان به انتخاب گری آزاد اوست
• انتخاب گری آزاد انسان چهارشرط دارد: 1. شناخت 2. گرایشهای متضاد 3. قدرت انتخاب و تصمیم 4. وجود زمینه های تحقق خارجی.
• آیات قرآن بر توانایی شناخت در وجود انسان تاکید دارند.
• علم در دید فلسفی سه گونه است: 1. علم ناآگاهانه که انسان از آن خبر ندارد. 2. علم نیمه آگاهانه که انسان از آن غافل است و با اندک توجهی از آن آگاه می شود. 3. علم آگاهانه که انسان می داند که می داند.
• کارکردهای قلب درقرآن عبارتند از: 1. شناخت حضوری و حصولی 2. احساسات و عواطف 3. ایمان 4. انتخاب.
• قرآن برای انسان شناخت هایی قائل است که از را ه هایی غیرعادی به دست می آیند از جمله این راه ها می توان به وحی , الهام, و مکاشفه اشاره کرد.
• ابزار شناخت انسان محدود است از این رو حکمت الهی اقتضا می کند که راه دیگری که همان وحی باشد برای بشر قرار دهد.
• دانش عادی چه حصولی چه حضوری در اختیار همه انسان ها است.
• دانش غیرعادی چه حصولی و چه حضوری دراختیار برخی انسان هاست.
• علم نبوت از انواع علم غیرعادی است وکه در اختیار پیامبران است.
• خداوند از طریق وحی همه علومی ار که برای هدایت انسان ضروری است بر او عرضه کرده است.

درس هفتم
شرایط اختیار و ا نتخاب
خلاصه:
• قدرت انسان را می توان به چهارقسمت تقسیم کرد: 1. قدرت طبیعی یا فیزیکی 2. قدرت تکنیکی 3. قدرت اجتماعی 4. قدرت متافیزیکی
• قدرت فیزیکی انسان به حسب مورد به سه دسته تقسیم می شود: 1. قدرت طبیغی که در طبیعت اعمال می کند 2. قدرت طبیعی که درمورد جانداران به کار می برد 3. قدرتی که بر انسان های دیگر اعمال می کند.
• قدرت تکنیکی به دوصورت اعمال می گردد: 1. به کمک علوم تجربی و عادی 2. به کمک علوم غیرعادی.
• اراده تبلور میل فطری است یعنی هیچ گاه اراده ای نمی کنیم مگر این که میلی برانگیخته شده باشد.
• یکی از تقسیمات معروف در روانشناسی میل های باطنی را به چهار دسته تقسیم می کند: 1. غرایز 2. عواطف 3. انفعالات 4. احساسات.
• گزینش در جایی طرح می شود که چند خواست متعارض در مقام ارضای وجود داشته باشد و انسان مجبور باشد یکی را ارضا و دیگری را ترک کند.
• شخصیت طلبی میل به بقا و میل به خدا از جمله میل های فطری انسان است.

درس هشتم معیار انتخاب
خلاصه:
• ازیک دید خواسته های انسان به دو دسته فردی و اجتماعی تقسیم می شوند.
• از نگاهی دیگر می توان خواسته های انسان را به دودسته عادی و روحی تقسیم کرد.
• از نگاه سوم تمایلات انسان را می توان به سه دسته تقسیم کرد1. مادیو فیزیولوژیک 2. روانی وروحی سطح پایین 3. روانی و روحی عالی مثل آزادی طلبی.
• برای شناخت راه نیازمند جهان بینی هستیم.
• براساس جهان بینی مجموعه ای از دستورالعمل ها فراهم می آید که منفعت و مصلحت نهایی انسان را تامین می کند این مجموعه را ایدئولوژی گویند.
• خطوط کلی جهان بینی اسلامی سه چیز است: 1. شناخت خدا 2. شناخت معاد 3. شناخت رابطه دنیا با آخرت وزندگی ابدی.
• قرآن در آیات بسیاری برمسئله معاد تاکید دارد.

درس نهم معاد
خلاصه:
• بحث معاد در قرآن بسیار گسترده است و می توان گفت که یک سوم قرآن درباره معاد است.
• اصولا باور معاد مبتنی بر این است که در انسان حقیقتی وجود دارد که با متلاشی شدن و فنای بدن از بین نمی رود؛ زیرا معنای معاد آن است که هرفردی که در این عالم به وجود می آید همین فرد در رستاخیز زنده می شود و تاابد زنده خواهد بود پس بین این انسان و انسانی که در آخرت زنده می شود هوهویت و این همانی برقرار است.
• معاد وقتی معنا می یابد که انسان روحی داشته باشد که مستقل از بدن باقی بماند و دوباره به بدن بازگردد.
• روح , جوهری غیر مادی است , زیرا اگر مادی باشد خواص ماده از جمله زوال ناپذیری را خواهد داشت و برای اعتقاد به معاد کافی نیست.
• عنصر اساسی در وجود انسان روح است که به بقای آن انسانیت انسان باقی می ماند.
• آیات بسیاری از قرآن کریم بر وجود روح و بقای آن پس از مرگ تاکید دارند.
• آیاتی نظیر آیه 85 سوره اسرا ( قل الروح من امر ربی) و آیه 14 سوره مومنون ( ثم انشاناه خلقا آخر) بر تجرد روح دلالت دارند.

درس دهم شبهات معاد
خلاصه:
• روش قرآن در بحث با منکران معاد آن است که ابتدا آن ها را خلع سلاح کرده به آنان می گوید: شما برای ادعای خود دلیلی ندارید. سپس به شبهات پاسخ می دهد و در نهایت نمونه هایی از احیای دوباره را ارائه می کند.
• قرآن به این شبهه که آیا خدا قادر به زنده کردن مردگان است و نیز این شبهه که مردگان نیست و نابود شده چگونه می توانند زنده شوند پاسخ می گوید.
• در قرآن کریم آیات فراوانی بیان گر زنده کردن مردگان در این دنیاست.
• آیات دلالت دارند که مردگان قابلیت زنده شدن دارند.
• آیات دلالت دارند که خداوند برزنده کردن مردگان تواناست.
• آیاتی دلالت دارد که خدا با علم بی نهایت خود می داند که کدام روح برای کدام بدن است و هرشخص در دنیا چه کارهایی انجام داده است.

درس یازدهم اثبات معاد
خلاصه:
• اولین دلیل برضرورت معاد تعبدی است . پس از آن که اثبات شد که قرآن کلام خداست و خدا معاد را وعده داده است و خدا خلف وعده نمی کند معاد اثبات می شود.
• برخی آیات باور به معاد را هم سنگ اعتقاد به توحید و برخی آیات مایه سعادت و رستگاری دانسته و برخی آیات باور نداشتن به معاد را موجب عقاب الهی جهنم و شقاوت برشمرده اند.
• قرآن به دوبرهان عقلی براثبات معاد اشاره فرموده است:
- برهان اول: از تفکر در آسمان ها , زمین و مخلوقات پی می بریم که آفرینش عبث نیست و هدفی در کار است. تقریر برهان به شرح ذیل است: خداوند متعال کاربیهوده نمی کند زیرا حکیم است. همه جهان و جهانیان نابود شدنی هستند و نابود می شوند. اگر معادی در کار نباشد خلق جهان عبث خواهد بود.
- برهان دوم: اگر معاد نباشد انسان ها به آنچه استحقاق دارند, نمی رسند و این با عدالت خداوند سازگار نیست.
• درآیات قرآن نشانه ها و ویژگی هایی برعالم قیامت برشمرده شده که برخی از آن ها عبارت اند از : زلزله ای غیرقابل مقایسه با زلزله های دنیایی, فروپاشیدن کوه ها , گداخته و ذوب شدن آسمان ها , جمع شدن ماه و خورشید, خاموش شدن ستارگان و شکافته شدن آسمان.

درس دوازدهم رابطه دنیا و آخرت
خلاصه:
• شکل دهی مطلوب به افعال اختیاری در گرو شناخت انسان از زندگی آخرت است.
• صرف دانستن این که زندگی آخرت وجود دارد برای اثرگذاری بر اعمال کافی نیست بلکه باید دانست که میان افعال و زندگی آخرت رابطه هست.
• برخی پنداشته اند هرکس در دنیا خوش باشد درآخرت نیز خوشبخت است. برخی گمان کرده اند هرکس دردنیا خوشبخت باشد در آخرت بدبخت است اما از نظر قرآن اساس خوشبختی و بدبختی درآخرت , اعمال , رفتار و گفتار این دنیا است. خوشی و ناخوشی ظاهری در این دنیا تعیین کننده نیست.
• احباط عبارت است از این که عمل شر و ناپسندی, کارهای خیر را از میان ببرد.
• تکفیر عبارت است از این که عمل خیری نتیجه و آثار عمل یا عمل یا اعمال شر را ازبین ببرد.
• آیات قرآن دلالت دارد که انسان همان کاری را که انجام داده است در آخرت خواهد دید.
• اعمال در دنیا در واقع صورت و شکلی اخروی دارد که اگر نیک باشد به صورت نیک و اگر بد باشد به صورت بد ظاهر خواهد شد.
• از آیات قرآنی چنین دریافت می شود که میان اعمال دنیایی با نتیجه آن در آخرت رابطه تکوینی و حقیقی برقرار است.
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
شما هم می توانید گزیده انتخابی خود از کتاب را ثبت کنید.
نام و نام خانوادگی
عنوان
برگزیده
کد امنیتی
محصولات مرتبط
بازدیدهای اخیر شما