تاملات سیاسی در تاریخ تفکر اسلامی (مجموعه مقالات) - جلد دوم

معرفی کتاب

این کتاب، دومین جلد از این مجموعه است که طرح مباحث اندیشه سیاسی اسلام را بر عهده دارد و هدف آن تفحص دقیق در این حوزه از اندیشه، و آشنایی با دیدگاههای اجتماعی و سیاسی اسلام است.این مجموعه، در قالب هشت مقاله تخصصی ارائه شده است.

مقاله اول که اثر موسی نجفی است، درباره اندیشه سیاسی علامه ملا احمد نراقی است.مباحث او برگرفته از کتاب معراج السعاده آن عالم اخلاقی است.به گفته مؤلف، مرحوم نراقی بر شرافت انسانی و کرامت وی در جایگاه خلقت تأکید دارد.او عدالت را در ارتباط با نفس و قوای انسانی طرح می کند و سپس می گوید این عدالت است که در ابعاد اجتماعی و سیاسی تجلی می نماید.وی ظلم، اقسام و علت آن را یادآور می شود و قبح ظلم را عقلی می داند.در این مقاله همچنین آمده که نراقی مشروعیت حکومتها را در معیار عدالت جستجو می کند و نه در معیار قدرت، و سلطنت ظاهری و پایبندی به احکام الهی را از طریق اجرای شریعت، معیار عدالت بیان می کند.رعایت عدل و عدالت، ایجاد رابطه اعتماد و همبستگی بین حکمرانان و مردم است و حکمرانان در قبال مردم مسئولیت دارند.

در مقاله دوم که نوشته فرخ امه طلب است، به اندیشه های سیاسی در رساله «امامت» اثر خواجه نصیر الدین طوسی پرداخته شده است.به نوشته مقاله، در این رساله از چیستی امام و از جواز وجود امام و یا فقدان پیشوا در زمان تکلیف، بحث شده است.لزوم وجود امام و پیشوا و ویژگی های او از دیگر مباحث اصلی امامت است، که در این مقاله بتفصیل از آنها بحث شده است.ضمنا از شرح حال و اوضاع فرهنگی و سیاسی زمان خواجه نصیر، بحث به میان آمده است.

مقاله سوم، به بررسی اصول کلی اندیشه سیاسی ائمه اطهار (ع) پرداخته است.نویسنده این مقاله، احمد جهان بزرگی است.او ضمن یک بررسی اجمالی، اصول کلی اندیشه سیاسی ائمه اطهار (ع) را تقویت اعتقاد به حضور جدی خدا و قوانین ودستورهای الهی در عرصه سیاست، امری لازم و ضروری می داند، و اینکه دستورهای خداوند همیشه باید مد نظر قرار گیرد.وی همچنین درباره سیره عملی سیاسی هر کدام از امامان معصوم (ع) بحث کرده است.

«اندیشه سیاسی شیعه در عصر صفویه» ، موضوع مقاله چهارم این کتاب است، که با مقاله ای از محمد باقر الفت و با تصحیح موسی نجفی از رساله «اعظم حوادث اسلام و ایران» نگارنده، این موضوع بررسی شده است.از جمله مباحث این نوشته، دین و دولت و تحرکات شیعه و اصلاحات اجتماعی و سیاسی دوره صفویان است، که بتفصیل بررسی شده است.توجه به بنیادهای ملیت در آغاز دوره صفویه نیز، از موضوعات مطرح شده است که به اعتقاد نویسنده، عنصر ملیت با مذهب تشیع ترکیب شده و استقلال و عظمت ایران هویتی دوباره یافته است.به طور کلی، طلوع فکری صفویان، تأثیر مذهب شیعه و اصلاحات فرهنگی و اجتماعی عهد صفوی، از موضوعات مورد بحث در این مقاله است.

در مقاله پنجم، به اندیشه سیاسی در عصر مشروطیت پرداخته شده است. «مؤلفه های حکومت در اندیشه سیاسی مکتب نجف» ، عنوان این مقاله است که نویسنده آن مظفر نامدار است.نویسنده با معرفی آخوند خراسانی به عنوان مظهر این مکتب فکری، عقاید و دیدگاههای او را در شش موضوع زیر بررسی نموده است:

1.تأسیس حکومت بر مبنای ارزشهای جامعه،

2.انتخاب کارگزاران سالم و کارآمد،

3.برنامه ریزی برای رشد و توسعه کشور،

4.حفظ استقلال سیاسی اقتصادی و نفی رابطه سلطه،

5.گسترش عدالت اجتماعی و جلب مشارکت مردم،

6.حفظ تمامیت ارضی کشور.

در مقاله ششم، بررسی اندیشه سیاسی سید حسن مدرس با عنوان «تفکرات سیاسی سید حسن مدرس» از محمدرضا معتضدیان، مطرح گردیده است.نویسنده در این مقاله، با بررسی تحولات فکری مشروطه که نمایانگر نخستین رویارویی فرهنگ اسلامی و غرب است، استبدادزدایی و توسعه، و نوگرایی را دو فرایند اصلاح گرایانه مدرس ذکرمی کند و شیوه مبارزه و اندیشه ورزی او را بر این دو مبنا یادآور می شود.او در این راستا، اتحاد دین و سیاست، قانونگرایی و مجلس گرایی را در اندیشه مرحوم مدرس و موضوعات جمهوریت و ملیت گرایی را در دیدگاه او بررسی نموده است.

اندیشه سیاسی شیعه در عصر حاضر، موضوع دیگری است که در مقاله هفتم طرح شده است که عنوان آن «بینش اجتهادی در انقلاب اسلامی ایران (1332 1357)» است.نویسنده این مقاله محمد شفیعی فر است که ضمن بررسی عوامل فکری انقلاب اسلامی، اصول و مبانی فکری آن را نفی نظام موجود، رد اندیشه ها و مکاتب مادی و التقاطی، و اثبات جامعیت اسلام برای تعویض پایه های ارزشی جامعه ایده آل به جای رژیم سلطنتی موجود می داند.به گفته وی، اندیشه ولایت فقیه در این راستا قرار دارد که امام (ره) در قالب حکومت اسلامی مطرح کرده است.

در بخش آخر کتاب، متن رساله آقا نجفی اصفهانی در مورد ولایت فقیه آورده شده، که برای ریشه یابی نظریه ولایت فقیه، رساله ای جامع و مفید به نظر می رسد.