ترجمان وحی

معرفی کتاب

کتاب ترجمان وحی که توسط استاد محمدتقی فیاض بخش تالیف شده است حاصل دو سال برنامه ترجمان وحی طی سالهای 85 تا 87 از شبکه سراسری رادیو قرآن است.
جهت گیری اصلی که در برنامه شبکه سراسری رادیو قرآن دنبال میشد تفسیر واژه محور آیات قرآن بود که تاکنون کم تر به این مهم عنایت شده بود در حالی که نقش شناخت واژه در کلام وحی نخستین قدم در تفسیر قرآن است و عمق این مسئله در فرهنگ قرآن از اساسیترین مسائل در بحث اعجاز قرآن و نیز رابطه تأویل با تنزیل در کلام الهی است.

سخن مؤلف در این کتاب بر مبنای این است که راه درک قرآن از ادبیات آن آغاز میشود و معجزه قرآن در انتخاب بهترین واژگان و در بهترین قالبها و ترکیبها است پس تحقیق واژههای قرآنی و کشف ظرافتهای چگونگی قرار گرفتن این واژهها در ترکیب جملات و بررسی ادبی و بلاغی آن نخستین قدم در فهم معارف بلند قرآن است.
شناخت ظرافتهای معنای هر واژه نخستین قدم در فهم کلام وحی است و قدم دوم شناخت ظرافتهای اوزان هر واژه است. شناخت تفاوتی میان این دو وزن قرآنی و شناخت اوزان فعلان و فعیل از سایر اوزان صیغه مبالغه یا صفت مشبهه و در نهایت شناخت ظرافتهای ترکیبی واژههای قرآن که تفاسیر بلاغی و ادبی قرآن معمولاً بر محور این مهم است از اهداف آموزشی کتاب ترجمان وحی به حساب می آید.

هدف نخست استاد فیاض بخش در ترجمه ی قرآن با عنایت به لغات پر استعمال قرآنی بر محور لغت بوده است زیرا هر چند مجموعه لغات قرآن بنابر نقل راغب در مفردات حدود یک هزار و 550 لغت است امّا حدود 300 لغت خیلی استعمال شده که با فراگیری آنها میتوان بیش از 80 درصد از آیات را ترجمه کرد و در نهایت هدف اصلی نیز دقت در واژههای قرآنی و معانی گوناگون در آیات قرآن است.

قرآن در فَصاحت و بلاغت و بیان معانی در زیباترین جملهها و ترکیبها همتا ندارد، و در انتخاب واژهها و کلمات و ربط میان الفاظ و معانی مفردات قرآن نیز معجزهی الهی به حساب می آید، لذا فَصاحت در ترکیب، متوقّف بر فصاحت در کلمه است و فصاحت در کلمه را هم این طور معنا میکنند که چون در تکلّم، هدف انتقال معانی از گوینده به شنونده است بنابراین ابراز معنای مورد نظر با انتخاب بهترین کلمه باشد تا این معنا را به صورتی روشن، روان و زیبا به شنونده القا کند که در آن صورت فصاحت در کلمه تحقق مییابد و اگر ترکیب کلمات نیز به بهترین وجه انجام گیرد فَصاحت در کلام و گفتار حاصل میشود.

این در حالی است که شالوده فصاحت یک کلام از زیبایی و حسن انتخاب واژگان استفاده شده در آن کلام سرچشمه میگیرد و اگر قرآن معجزه است باید دقت شود هر کلمه در آیه چگونه بر معنای مورد نظر دلالت میکند به گونهای که اگر کلمه دیگری جایگزین آن انتخاب شود آن معنا را نمیرساند.

در زبان عربی با توجه به گستردگی لغات رابطه نزدیکی میان لفظ و معنای یک لغت وجود دارد بنابراین کثرت لغات برای یک معنا به معنای مترادف بودن آن لغات نیست بلکه در ظرافتها با هم اختلافاتی دارند که در صورت بیان معانی دقیق لغت نمیتوانند به جای هم استعمال شوند.

در کتاب ترجمان وحی سعی بر آن شده در تفسیر دو سوره مزمّل و مدّثر کمتر به بحثهای روایی در توضیح آیات پرداخته شود و تنها بر کشف معانی لغات تکیه شده تا با شناخت ظرافتهای آن و فضایی که در ترکیب آیه معنای هر لغت ایجاد میکند به لطایف آیات الهی برسد و گامی به سوی درک حقیقت قرآن برداشته شود.

تجربه استاد فیاض بخش در این نوع نگاه به قرآن به خصوص در جزء اول، سیام و بخشی از جزء 29 که در برنامه ترجمان وحی از شبکه قرآن صدای جمهوری اسلامی ایران به آن پرداخته شد نشان داد که دقت و تأمّل در واژههای قرآنی بسیاری از لطایفی را که در روایات اهل بیت علیهمالسّلام به آن اشاره شده است را در خود آیه می توان کشف کرد.

روش عملی استاد فیاض بخش در گام نخست کشف معنای اصلی هر لغت به این ترتیب است که ابتدا ریشه هر لغت در آیه شریفه از کتابهای لغت عرب بررسی شود و سعی بر آن باشد که معنای اصلی ماده لغت با مقایسه معانی گوناگونی که برای آن ذکر شده روشن شود و سپس با مراجعه به کتابهای لغت قرآنی و سپس تفاسیر مربوطه به خصوص تبیان، مجمع البیان و المیزان و در مواردی تفسیر کشاف و بیضاوی معنای لغت روشن شود.

در قدم بعد این معنا با کمک سایر لغات آیه شریفه در ترکیب آیه و سپس در سیاق آیات روشنتر میشود و ظرایف ادبی و بلاغی آن مورد توجه قرار خواهد گرفت.

این روش در آغاز هر چند حوصله فراوان میطلبد ولی با توجه به این که اغلب لغات قرآن از واژههای کثیرالاستعمال قرآنی است سرعت آن به مرور بیشتر میشود و در عین حال ربط آیات مختلف قرآنی با واژههای مشترک و فهم ابعاد گوناگون لغات قرآن در هر آیه برای ما روشن میشود و افقهای جدیدی از کلام وحی را با مدد روایات اهل بیت علیهمالسّلام بر قاری میگشاید.