loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

عروج از زندان: زندگی و مبارزات شهید آیت الله سعیدی

ناشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی

گردآورنده کتاب مقصود رنجبر

سال نشر : 1385

تعداد صفحات : 261

چاپ تمام شده ؛ درصورت چاپ مجدد به من اطلاع بده notify me

معرفی کتاب

آقای مقصود رنجبر مؤلف کتاب با قراردادن مبنای تحلیل خویش بر فلسفه « هر کس فرزند زمان خویش است » ، به تقسیم بندی دوره های سیاسی حکومت محمدرضا پهلوی پرداخته و با مبنا قراردادن دهه چهل به عنوان دهه « اقتدار کامل و دیکتاتوری مزور » نقش آیت الله محمدرضا سعیدی د ر تداوم نهضت امام خمینی را با مد نظر قراردادن وضعیت نیروهای مخالف رژیم ، به بحث نشسته است .

او دهه چهل را نقطه عطف شکل گیری مبارزات مردمی به رهبری امام خمینی قرارداده و با بیان ویژگی های این دهه در فصل اول کتابش می گوید : « هم شاه به این نتیجه رسید که باید به سمت اقتدار و حکومت فردی حرکت کند و هم امام خمینی شرایط آغاز یک انقلاب بنیادین را فراهم یافت . از اینرو دهه چهل سرآغاز تضادها و چالش ها بود . »

این تضاد با وقوع قیام 15 خرداد سال 1342 ، محمدرضا را به این رویکرد سوق داد تا بسته نگاه داشتن فضای سیاسی جامعه را جدی بگیرد و در راستای برخورداری از حمایت غرب بویژه آمریکا بقای سلطنت خاندان پهلوی را تضمین نماید .

مؤلف در این فصل با مرور سیاستهای داخلی و خارجی محمدرضا شاه از مقطع 28 مرداد 1332 به بعد ، وضعیت نیروهای مخالف رژیم را تبیین کرده ، حرکت این نیروها را معلول آن سیاستها دانسته است .

در صفحه 30 فصل اول کتاب آمده است : « رژیم شاه در طول یک دهه برنامه های خود را پیش برد . بر اصول 6 گانه انقلاب سفید درمراحل مختلف اصل های دیگری افزود و در نهایت آن را به 17 اصل رساند و اصلاحات ارضی را مطابق میل خود اعمال کرد . مستشاران آمریکایی را به ایران آورد و افرادی مثل « امیرعباس هویدا » را بر مسند قدرت و دولت نشاند . انقلابیون را سرکوب کرد. رهبران مذهبی را تهدید ، دستگیر و گاه تطمیع ساخت و در نهایت رابطه دوستانه ای با سایر دولت های غربی به ویژه آمریکا برقرار ساخت . به تدریج به سمت ژاندارم شدن در منطقه حرکت کرد و با اسراییل مراودات دوستانه ولی محتاطانه و مخفیانه ای را شروع کرد و در پایان دهه چهل به ثروت های هنگفت نفتی نیز دست یافت . ولی از سوی دیگر ، جامعه را به سمت فساد و مظاهر کاذب تمدن غرب سوق داد و به احیای اندیشه کهن پارسی همت گماشت .»

نویسنده در ادامه خوانش سیاستها ، دو شاخصه « استبداد» و « مذهب زدایی » حکومت پهلوی را دو عامل اساسی تقابل و رویارویی نیروهای مذهبی و ملی و حتی غیر مذهبی با رژیم بیان می کند ، وی نیروهای مذهبی را به سه گروه تقسیم می کند ؛ دسته ای که هرگز وارد سیاست نشدند ؛ دسته ای که به مبارزات فکری و فرهنگی در نهضت سیاسی امام خمینی (ره) پرداختند و سوم دسته ای که با تحمل بیشترین مشکلات و گرفتاری ها و ارد کارزار سیاسی و انقلابی شدند . و در نتیجه نقش آیت الله سعیدی در پیشبرد انقلاب اسلامی را در زمره این گروه بررسی می کند .

در فصل دوم ، زندگی شهید سعیدی در ابعاد فردی ، علمی و اخلاقی مطرح شده است . نویسنده در این فصل با استناد به نقل قولی از آیت الله سعیدی ، تأثیر حضرت امام (ره) در تکوین شخصیت سعیدی ، بویژه از بعد سیاسی را مطرح نظر قرار داده نوشته است : « و در ادامه می نویسد : وی « از طلابی بود که همواره با اساتید وارد مباحثه می شد . این موضوع هم در درس «خارج» آیت الله بروجردی و هم درس « خارج » امام (ره) وجود داشته است » از اینرو نویسنده در این فصل کوشیده است تا با ذکر این نکته که آیت الله سعیدی ، خود مجتهد بوده است ، شاخص ترین ویژگی شخصیتی ایشان یعنی روحیه تبعیت گرایی وی از حضرت امام (ره) را در جایگاه بازجویی هایش نقل قول نماید : « الحمدالله احتیاج به تقلید ندارم و خودم به درجه اجتهاد رسیده ام . .... در محضر درس حضرت آیت الله بروجردی و بعد هم در محضر درس حضرت آیت الله العظمی آقای خمینی حاضر می شدم و بدیهی است که شاگرد علاقه به استاد خود دارد ، ولی چون خودم را مجتهد می دانم ، در مواقع لزوم در مسأله اجتهاد می کنم . » و در جای دیگر نیز گفته است . « اگر مرجع تقلیدی مثل حضرت آیت الله العظمی خمینی پیدا شد ، باید ذوالریاستین باشد و ضمن مرجعیت تقلید ، حکومت را هم به دست گیرد . »

یکی دیگر از بارزترین ویژگی های آیت الله سعیدی که از نگاه نویسنده بدور نمانده ، خصیصه شجاعت و شهامتی است که وی در ایراد سخنرانی های کوبنده از خود بروز می داده است . به عنوان نمونه می توان به این عبارت اشاره کرد که : « سعیدی زمانی نام امام را با شجاعت و صراحت در بالای منبر مطرح می کرد که حتی بسیاری جرأت شنیدن سخنان ایشان را نداشتند» و یا « او به خاطر شجاعت خود ، بر خلاف بعضی ، معتقد بود که باید با رژیم برخورد مستقیم کرده تا ضمن آن که ماهیت رژیم افشا می شود ، ترس مردم نیز از بین برود .»

توجه آیت الله سعیدی به زنان و جدیتی که او برای برگزاری کلاس های آموزشی ویژه زنان به خرج می داد یکی دیگر از برجسته ترین ویژگی های شخصیتی آیت الله سعیدی با در نظر داشتن فضای اجتماعی = سیاسی دهه 40 می باشد که نویسنده به خوبی این ویژگی را شرح داده است .
وی با ذکر بخش هایی از نامه شهید سعیدی به حضرت امام (ره) نوشته است : « اگر نیمی از جامعه را زنان تشکیل می دهند ، نیم دیگر که مردها باشند ، باید در دامن آن ها پرورش یابند . اگر زن های ما ساخته نشوند ، رشد نکنند ، رشد فکری و عقلی پیدا نکنند ، یقینا مردان هم نمی توانند ساخته شوند . دامن با تقوا از ضروریات یک مادر است که می تواند مردان لایق و بزرگی را پرورش داده به جامعه تحویل دهد . »

در فصل سوم ، نویسنده به علت نبود نوارهای سخنرانی آیت الله سعیدی همچنین عدم دسترسی به دست نوشته های وی که در اثر حمله مأموران ساواک به منزل ایشان از بین رفته اند ، دیدگاه سیاسی – اجتماعی وی را از طریق اسناد ساواک ، نقل قول خاطرات دوستان و اعضای خانواده و تعدادی اعلامیه مربوط به موضوع کنسرسیوم بین المللی سرمایه گذاری ، بیان کرده است . مؤلف با ارجاع اندیشه سیاسی – اجتماعی آیت الله سعیدی به مکتب اسلام ، محور اصلی بیانات شهید سعیدی را مبارزه با رژیم پهلوی و استعمار عنوان کرده ، مخالفت وی با رژیم شاه را به سه دلیل اساسی ارجاع داده است : اول آن که آیت الله سعیدی رژیم پهلوی را یک رژیم ظالم می دانست . دوم اینکه آن را عامل فساد و فقر و بی عدالتی در جامعه می دانست و سوم اینکه رژیم شاه را رژیمی وابسته به کشورهای بیگانه ، بویژه آمریکا می دانست .

نویسنده در ادامه، اوج مخالفت آیت الله سعیدی با رژیم را به جریان کنسرسیوم سرمایه گذاری آمریکا در ایران مربوط دانسته که در پی اعتراض شدید آیت الله سعیدی به سرمایه گذاری مذکور ، در زندان تحت شکنجه شهید شد . در مقابل دیدگاه سرسخت سعیدی و دیگر روحانیون معتقد به مبارزه با رژیم ، دیدگاه انجمن حجتیه وجود داشت که وی با این دیدگاه و افکار افرادی همچون شریعتمداری و ابوالفضل برقعی به شدت مقابله کرد. نویسنده در ادامه بررسی دیدگاه آیت الله سعیدی با نقل و قولی از ایشان در خصوص دیدگاه وی نسبت به روحانیت و حوزه علمیه آورده است : « .... علما را در کارهای خمود شریک نموده ، با آنها مشورت نمایید . چون گفته ی آنان ، گفته ی پیغمبر است و حرف پیغمبر ، حرف خداست .....»

دیدگاه شهید سعیدی نسبت به حکومت اسلامی نیز از نظر نویسنده دور نمانده ، وی منفک بودن مسأله مرجعیت تقلید از حکومت داری و رهبری را از پارامترهای اساسی اندیشه سیاسی شهید سعیدی دانسته و در این خصوص به قول خود سعیدی استناد کرده است : « .... فعلا یعنی تا امام زمان نیامده ، حکومت از مرجعیت تقلید جداست و ممکن است کسی در مسایل طهارت و صلوه و خمس و امثال آن مجتهد باشد و بشود از او تقلید کرد، ولی لیافت زعامت و رهبری ملت را نداشته باشد و اتفاقا غالبا همینطورند .... اگر حکومت به دست مراجع این طوری داده شود ، قطعا بدتر از شاه سلطان حسین خواهند بود . » و در جای دیگر گفته است : « لیاقت رهبری را تنها فقیه سیاستمدار داراست که به زمان خودش عالم بوده و در راه خدا از ملامت ملامتگران نترسد و اکنون با این مشخصات کسی جز آیت الله خمینی نیست .»نقش آیت الله سعیدی درطرح مسأله مرجعیت امام خمینی (ره) نیز بسیار بارز بوده است . در صفحه 103 کتاب می خوانیم : « وقتی که حضرت آیت ا.... بروجردی از دنیا رفت . مسأله مرجعیت بعد از ایشان در قم مطرح بود و بسیاری معتقد بودند که دیگر مرجعی مثل آیت الله بروجردی پیدا نخواهد شد .

سیاست کلی رژیم هم این بود که دیگر مرجعیت متمرکزی وجود نداشته باشد و در اصل مرجعیت از ایران خارج شود و به همین دلیل رژیم هم درباره مقام آیت ا.... بروجردی و خلا پس از ایشان ، تبلیغات زیادی راه انداخته بود تا قدرت مرجعیت را پس از ایشان تضعیف کند . در داخل حوزه هم کشمکش هایی بوجود آمده بود .... در این میان برخی از شاگردان و علاقمندان حضرت امام (ره) به دنبال طرح مرجعیت ایشان بودن که شهید سعیدی ، چه در آن مقطع یعنی قبل از تبعید امام و چه پس از تبعید امام (ره) ، ایشان را به عنوان مرجع شیعیان مطرح کرد . » وی برای طرح مرجعیت و رهبری امام (ره) همواره در سخنرانی های خویش ، نهضت و حرکت امام (ره) را به حرکت ائمه اطهار تشبیه و اقدام رژیم شاه را با اعمال یزید و معاویه مقایسه و از این تمثیل تاریخی برای آگاه کردن و جلب حمایت مردم از امام (ره) استفاده می کرد . ( ص 106 )

بنا به نوشته رنجبر آیت ا.... سعیدی از اولین روحانیونی نیز بود که بر ضرورت و اهمیت حزب و تشکیلات پی برد و با اینکه طبق اسناد ساواک در هیچ حزب و تشکیل سیاسی یا مذهبی خاصی عضویت نداشت ، ولی با برخی از تشکل های سیاسی مثل نهضت آزادی و بعضی از اعضای این حزب مانند مهندس بازرگان و آیت ا.... طالقانی و شیبانی ، ارتباط داشته است . (ص 97) وی حتی پس از بازگشت از نجف در پی ایجاد یک تشکل مذهبی به نام « جمعیه العلما » بر می آید که بنا به دلایلی این امر میسر نمی شود .

ضرورت انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر نیز بخشی دیگر از دیدگاه آیت ا.... سعیدی را تشکیل می داده است که پیرو این نظر وی رساله امر به معروف و نهی از منکر امام (ره) را چاپ و توزیع می کند .

در فصل پنجم ، مبارزات عملی آیت ا.... سعیدی که از سالهای 1337 به بعد آغاز شد و بیشتر در قالب سخنرانی های تند علیه رژیم شاه ، نمایان شد ، تشریح شده است . مؤلف در این بخش ، سفر آیت ا.... سعیدی به آبادان و دستگیری نخستین با روی پس از ایراد سخنرانی تند علیه شاه و خانواده اش را بیان کرده ، سپس به مسأله عزیمت او به کویت و مخالفت با تأسیس «دارالتبلیغ» به تبعیت از امام (ره) پس از بازگشت از کویت اشاره کرده و آن گاه آیت ا... سعیدی را در کنار شهید بهشتی ، شهید با هنر و هاشمی رفسنجانی از جمله کسانی معرفی کرده است که امام (ره) را در جریان لایحه کاپیتولاسیون قرار داده اند .در دوران تبعید امام (ره) ( که در پی سخنرانی شدید ایشان علیه لایحه مذکور مذکور رخ داد ) ، نقش آیت الله سعیدی در کنار دیگر یاران امام (ره) بارزتر می شود . در این باره مؤلف به نقل از دوانی می نویسد : « برای مراجعت امام خمینی به ایران ، به هر کاری دست زد ، » تا آن جا که به همراه دیگر فضلا با ارسال نامه به هویدا ، ضمن یادآوری مظالم رژیم در پایمال کردن حقوق ملت ، خواهان بازگشت امام به ایران شد .

در این فصل ، با دیگر اقدامات آیت ا.... سعیدی در مسجد امام موسی کاظم (ع) تهران آشنا می شویم که به قول نویسنده مسجد را به پایگاه انقلاب تبدیل کرد.
نویسنده در این فصل با بررسی سیر سخنرانی های آیت ا.... سعیدی از سال 45 تا 48 ، شدت و حدت سخنرانی های سعیدی را در انتقاد از رژیم و ضرورت مبارزه با یهود و دولت اسراییل ، همچنین تبلیغ امر به معروف و نهی از منکر یاد آورشده به مسألهِ ی ممنوع المنبر شده وی پس از ایراد سخنرانی علیه دولت اسراییل اشاره کرده است . رنجبر نوشته است : علاوه بر سخنرانی ها ، در دی ماه 1346 اعلامیه ای را به زبان عربی منتشر کرد که در آن هم به شدت به اسراییل حمله کرد و هم رابطه دوستانه ایران با آن کشور را زیر سؤال برد .» بدنبال این قضیه آیت ا.... سعیدی ممنوع المنبر می شود . وی برای خنثی کردن وضعیتی که برایش حادث می شود ، می گوید : « در میان نماز از بعضی مقامات خبر رسید که شما منبر نروید ، بسیار خوب من هم ایستاده صحبت می کنم و منبر نمی روم . »

نویسنده در ادامه می نویسد :" علیرغم اعمال محدودیت های ساواک ، آیت ا.... سعیدی بر شدت مبارزات خود افزود و رساله « تحریر الوسیله » حضرت امام را چاپ و توزیع کرد که به دنبال آن ساواک دستور شناسایی عاملین توزیع و جمع و ضبط آنها را صادر کرد و در نتیجه سعیدی دیگر بار احضار و از وی تعهد گرفته شد .
پس از اقدام شهید سعیدی نسبت به تکثیر و توزیع نوارهای سخنرانی و جزوات درسی ولایت فقیه ، وی بار دیگر احضار و از ایشان تعهد گرفته شد که به نفع امام خمینی فعالیتی نداشته باشد . اما علی رغم بازجویی ها ، مبارزات شهید سعیدی بر سر موضوع کنسرسیوم سرمایه گذاری آمریکا به اوج خود رسید و وی در نخستین اقدام خود در واکنش به سرمایه گذاری مذکور، در مسجد امام موسی کاظم ( ع) به افشاگری علیه آن پرداخت و در نهایت به صدور بیانیه ای به نام حوزه علمیه قم که در آن به شدت به کنسرسیوم سرمایه گذاری حمله شده بود ،پرداخت تا اینکه در نتیجه این اقدامات دستگیر و در زندان در اثر شکنجه به شهادت می رسد ."

بنابر این نویسنده شهادت آیت ا... سعیدی در زیر شکنجه را مسلم فرض کرده با بهره گیری از شواهد و قرائن موجود از قبیل شاهدان و راویان ، اسناد ساواک و وصیت نامه شهید سعیدی نتیجه می گیرد که مسأله شهادت آیت ا.... سعیدی با تصمیم قبلی و به طور عمدی انجام گرفته است .
پس از این مؤلف بازتاب شهادت آیت ا.... سعیدی در تهران ، قم ، نجف و خارج از کشور را بررسی کرده ، در پایان تعدادی از اسناد ساواک مربوط به آیت الله سعیدی و اعلامیه های منتشر شده راجع به شهادت وی ، همچنین متن تلگراف امام خمینی (ره) در پاسخ به تسلیت طلاب و فضلای علوم دینی در پی شهادت آیت ا... سعیدی را به فصول کتاب منضم کرده است .

در مجموع درباره این کتاب باید گفت : « تصویر شخصیت علمی و مبارزاتی آیت ا... سعیدی در کنار چهره های فرهنگی مبارز انقلاب اسلامی ، همچون شهید مطهری و شهید بهشتی در غیاب هر گونه حزب و تشکل سیاسی توانسته است نمایی دیگر از حرکت خودجوش مردمی به زعامت روحانیت در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی را ترسیم کند.
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
شما هم می توانید گزیده انتخابی خود از کتاب را ثبت کنید.
نام و نام خانوادگی
عنوان
برگزیده
کد امنیتی
محصولات مرتبط
بازدیدهای اخیر شما