آیت الله سید محمود طالقانی به روایت اسناد

معرفی کتاب

انقلاب اسلامی مرهون زحمات مبارزان نستوهی است که برای برپایی حکومت اسلامی به تبعیت از رهبر کبیر فرزانه، حضرت امام (ره) در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. بی گمان شناخت این رهبران و چهره ها و تبیین نقش و جایگاه آنان گامی بزرگ در شناخت و تبیین ابعاد مختلف انقلاب اسلامی ملت ایران است. آیت الله سید محمود طالقانی از جمله ی این مبارزان است که چندین دهه با روش های سیاسی ـ فرهنگی با حکومت پهلوی به مبارزه پرداخت. با طلوع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، ایشان نیز به عرصه ی مبارزه گام نهاد و در پایگاه مبارزاتی خویش (مسجد هدایت تهران) با سخنرانی های افشاگرانه ای در مقابل سیاست های ضد اسلامی و غیر قانونی رژیم ایستاد و ترفندهای آن را بر ملا کرد. رژیم که تاب تحمل افشاگری ها را نداشت بارها ایشان را دستگیر و روانه ی زندان و حتی در مقطعی تبعید کرد، اما هر بار فشار افکار عمومی داخل و خارج کشور موجب آزادی ایشان می شد.

با اوج گیری مبارزات ملت ایران در سال های 1357 آیت الله طالقانی پس از آزادی از آخرین زندان، در کنار بزرگانی چون آیت الله دکتر بهشتی و استاد مطهری نقش مهمی در سازماندهی و هدایت تظاهرات مردم نقش بزرگی ایفا کردند که اوج این فعالیت ها راهپیمایی بزرگ تاسوعا و عاشورای سال 1357 است. ریاست شورای انقلاب،کمک به حل غائله ی کردستان و ترکمن صحرا ، اقامه نماز جمعه، حضور در مجلس خبرگان قانون اساسی، پیشنهاد تشکیل شوراها از مهم ترین فعالیت های ایشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می باشد. بدون شک طالقانی در جریان نهضت اسلامی ـ آزادی خواهی مردم ایران در عرصه ی مل چراغ راه نسل کنونی و آینده است. شخصیت عرفانی و متعالی ایشان باعث گردیده که پس از فراقش آثار متنوعی درباره ی حیات سیاسی و اجتماعی او به رشته تحریر در آید و نویسندگان و اندیشمندان سعی کرده اند با تکیه بر مدارک موجود، تصویر یروشن از زندگی ایشان ارائه دهند. به طور کلی آثاری که درباره آیت الله طالقانی به رشته ی تحریر در آمده و چاپ و منتشر شده است به چهار دسته تقسیم می شود: دسته اول، شامل مجموعه مقالات و کتبی است که صرفا به زندگی سیاسی و اجتماعی آیت الله طالقانی بدون شک بر اسناد موجود پرداخته اند. این دسته از آثار اغلب در سال های پس از 1358 ش به رشته ی تحریر در آمده اند. دسته ی دوم، آثار موجود درباره ی طالقانی، مقالات و کتبی است که بیشتر به اندیشه های طالقانی اشاره کرده اند. این دسته از آثار از سال 1376 به این سوی تعداد بیشتری را در بر می گیرد، و به لحاظ محتوایی نیز مفید و قابل توجه است.

دسته ی سوم، آثار منتشره درباره ی طالقانی، مجموعه سخنرانی های ایشان است. این دسته از آثار اگرچه توضیحات کمتری درباره ی حیات سیاسی واجتماعی طالقانی ارائه کرده اند، ولی از آنجا که مجموعه ای از سخنرانی هایش ایشان را در یک جا گرد آورده اند، مفید و سودبخش هستند.
آخرین نمونه از این گونه آثار کتاب مناره ای در کویر است. دسته ی چهارم آثار مربوط به زندگی و فعالیت سیاسی و مبارزات طالقانی، اسناد منتشره سازمان ها یا نهادهای مختلف است که آخرین نمونه آن مجموعه اسناد سه جلدی مرکز بررسی اسناد تاریخی است.

اثر حاضر در واقع تلفیقی از آثار چهارگانه مذکور است و مؤلف در تدوین آن دستیابی به اهداف زیر را دنبال کرده است: شخصیت شناسی سیاسی آیت الله طالقانی و جایگاه وی در متن رویدادهای انقلابی، بازیابی کلی اندیشه های سیاسی و اقتصادی طالقانی بر بنیان آثار موجود، معرفی و تدوین اسناد منتشر نشده درباره ی طالقانی، جایگاه طالقانی در نهضت امام خمینی. بخش اول کتاب حاضر که با عنوان «مدخل پژوهشی» بر مجموعه اسناد آیت الله طالقانی نگارش یافته، شیوه ی توصیف و تحلیل رویدادها با رعایت سیر تاریخی در محدوده زمانی سال های 1386 تا 1358 تولد تا وفات را در بر دارد و پایه ی اطلاعات گرد اوری شده از منابع و مآخذ شامل کتاب ها مجموعه سخنرانی ها و اسناد است.

درباره ی سابقه پژوهش در خصوص این موضع باید گفت اگر چه درباره ی زندگی سیاسی ایشان آثار و اسناد متنوعی منتشر شده است، ولی اسناد گردآوری شده در مجموعه حاضر کاملا متفاوت از دیگر اسناد منتشر شده در این زمینه است و برای اولین بار است که اسناد شهربانی درباره ی ایشان منتشر می شود. مدخل پژوهشی که بخش اول این اثر است، شامل سه فصل است: در فصل اول اشاره ای گذرا به تولد، وضعیت خانوادگی و تحصیلات طالقانی شده است. فصل دوم به سه قسمت عمده تقسیم شده است: در قسمت اول این فصل به آغاز مبارزه ی سیاسی طالقانی از شهریور 1320 تا تشکیل نهضت آزادی ایران اختصاص یافته و مباحث عمده ای نظیر وقایع آذربایجان، ملی شدن صنعت نفت و نقش تعلیمی طالقانی را در رادیو و مسجد هدایت مطرح کرده است. قسمت دوم فصل دوم، فعالیت های سیاسی آیت آلله طالقانی از تشکیل نهضت آزادی تا پیروزی انقلاب را در بر می گیرد. در این قسمت به نقش برجسته ی آیت الله طالقانی در رویدادهای انقلابی نظیر انقلاب سفید و قیام 15 خرداد اشاره شده است که سرانجام همین فعالیت های مبارزاتی او منجر به تبعید وی به زابل و بافت شد. قسمت سوم از فصل دوم به فعالیت های سیاسی آیت الله طالقانی پس از پیروزی انقلاب اختصاص دارد. در این قسمت به نقش مدیریتی طالقانی در حوادث پس از انقلاب به خصوص مسئله ی کردستان، شورای انقلاب و نمایندگی ایشان در مجلس خبرگان اشاره شده است. بخش دوم، مجموعه ای از اسناد را در بر دارد که شامل فهرست موضوعی اسناد و متن اسناد است. این مجموعه از اسناد مهم ترین سندهایی است که در پرونده ی وی با ترتیب زمانی جمع اوری شده است.

در جاهایی که اسناد نیاز به بازنویسی داشت همراه با گردآوری اسناد بازنویسی نیز شده است. این اسناد به لحاظ طبقاتی در زمره ی اسناد سری و محرمانه ی شهربانی و عمدتا مربوط به سال های 1340 تا 1350 ش است که در رژیم گذشته، معدود افرادی به اطلاعات این اسناد دسترسی داشته اند. انتشار اسناد مذکور به منزله ی منابع دست اول، اطلاعات مفیدی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهد.

اسناد «طالقانی به روایت اسناد» مجموعه ای از پرونده های مختلف است که از آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی و سازمان اسناد و کتابخانه ملی گردآوری شده است. اهمیت این اسناد از آن جهت است که برای اولین بار منتشر می شود، و به لحاظ محتوا و مضامین و موضوع از اسناد منتشر شده درباره ی طالقانی ، به خصوص مجموعه ی سه جلدی اسناد ساواک، گردآوری شده توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی متفاوت است و می تواند مکمل آنها شود. در واقع مؤلف با بررسی موردی اسناد منتشر شده درباره ی طالقانی سعی کرده از آوردن اسناد تکراری خودداری کند و تا حد امکان اثری بدیع ارائه دهد.