مستشاران آمریکایی در ایران به روایت اسناد

معرفی کتاب

مستشاران آمریکایی ، متخصصان و کارشناسانی بودند که طی دهه های متمادی از دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی، در تعیین سیاست های فرهنگی، نظامی و اقتصادی، دخالت و حضور مستمر داشتند. اوج فعالیت مستشاران آمریکایی، بویژه در بخش نظامی، در دوران حاکمیت پهلوی دوم دیده می شود که سبب نفوذ آنان در ارتش، ساواک، وزارتخانه ها و سایر نهادهای دولتی و غیر دولتی شد. بر اساس این سیاست، آمریکا در مسایل داخلی ایران، آشکارا دخالت می کرد. فعالیت آمریکا در مخالفت با نهضت ملی و کودتای 28 مرداد نمونه ای از اعمال نفوذ مستشاران در سیستم سیاسی ایران است. اسناد این کتاب به روشن کردن این نقش در مقطعی از تاریخ انقلاب اسلامی می پردازد.

کتاب حاضر حاوی اسناد و تحقیقی است درباره این مستشاران که از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول 'مدخل پژوهشی' و بخش دوم حاوی 'اسناد' است. بخش نخست, سیر تاریخی ورود و حضور مستشاران آمریکایی را در محدوده زمانی سال های 1208 تا 1357 ش _ از ورود نخستین آمریکایی ها به ایران تا سقوط سلسله پهلوی _ به شیوه توصیف و تحلیل رویدادها شامل می شود که بر پایه کتاب ها, مشروح مذاکرات مجلس, روزنامه, مجلات و اسناد موجود تالیف شده است. این 'مدخل پژوهشی' خود متشکل از پنج فصل است: فصل یکم به پیشینه تاریخی ورود, آمریکایی ها به ایران و آغاز روابط دو کشور, تحولات عصر مشروطه و لزوم استخدام مستشاران خارجی مربوط می شود.

در فصل دوم اوضاع ایران, از آغاز جنگ جهانی اول تا پایان دهه 1320 بررسی شده است که در این فصل مباحثی چون استخدام میلسپو و دیگر مستشاران آمریکایی, برخی قراردادهای منعقده میان آمریکا و ایران و برنامه 'اصل چهار ترومن' مطرح شده است. فصل شده است.

فصل سوم به دهه 1330 اختصاص دارد که شامل بررسی کودتای 28 مرداد 1332 و روابط ایران و امریکا پس از آن, برخی هیئت های مستشاری, سرمایه گذاری ها و موافقت نامه ها و مستشاران امریکایی و ساواک است.

فصل چهارم دربرگیرنده رویدادهای مهم مستشاری در دهه 1340 است که عبارت اند از: اصلاحات آمریکایی در دولت امینی و علم, تصویب کاپیتولاسیون در دولت منصور, فعالیت های فرهنگی امریکا, خرید تسلیحات نظامی در دولت هویدا, گسترش اختیارات, مداخلات و اقتدار مستشاران نظامی, نارضایتی و اعتراض علیه حضور امریکایی ها در ایران.

در فصل پنجم موضوعاتی چون روابط ایران و امریکا, افزایش حضور مستشاران آمریکایی در ایران و خرید گسترده تسلیحات نظامی, فعالیت های اطلاعاتی امریکا در ایران, مبارزات ضد امریکایی, انقلاب اسلامی و تزلزل موقعیت آمریکایی ها و خروج آمریکایی ها از ایران که در دهه 1350 تا انقلاب اسلامی روی داده, به بحث گذاشته شده است.

در بخش دوم کتاب, اسناد سیاسی درباره مستشاران امریکایی, بر پایه اسناد بایگانی ساواک در آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی, همچنین اسنادی از موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و سازمان اسناد ملی ایران فراهم آمده که شامل 155 فقره سند یک تا چند برگی است.

در پایان کتاب, گاه شماری رویدادهای مهم اقدامات مستشاران امریکایی, ضمایمی شامل چند سند ارتباط با موضوع, تصویر نمونه هایی از اسناد و عکس هایی از مستشاران امریکایی و سرانجام فهرست منابع و نمایه اسامی آمده است.