تاریخ آغازین فراماسونری در ایران بر اساس اسناد منتشر نشده - جلد چهارم

معرفی کتاب

این اثر چهارمین جلد مجموعه تاریخ آغازین فراماسونری در ایران است. در مجلدات پیشین ضمن بیان کلیاتی درباره فراماسونری در ایران، چگونگی شکل­ گیری لژ بیداری ایران و روابط آن را با دیگر لژهای جهان و نیز 121 تن عضو شناخته شده و رسمی آن معرفی می­ کرد و در ادامه به گزارش اسنادی می­ پرداخت که در پوشه پرونده های آن وجود داشت.

نویسنده در مقدمه کتاب آورده است: «اسناد منتشر شده در آن مجلدات همه اسنادی نبود که از لژ بیداری ایران به جا مانده است، بلکه یازده پرونده دیگر هم باقی بود که اسناد موجود آن بسیار مهم و درخور واکاوی است. این پرونده ­ها و اسناد باقی مانده، همه در یک موضوع نیست؛ مجلد اخیر درباره این اسناد است و نویسنده در آن می­ کوشد ضمن پرداختن به موضوعاتی دیگر که تا حدی در مجلدات قبلی مغفول مانده ­بود، اسناد موجود را در پرونده­ های اخیر نیز گزارش کند».

موضوعات این کتاب را پرونده نه نفر از کسانی تشکیل می­ دهد که اعضای رسمی لژ بوده ­اند ولی عضویت­شان در لژ تا زمان تعطیلی آن تأیید نشده­ است و امکان ورود به جمع فراماسونرها را به طور قطعی نیافته ­اند. این افراد عبارتند از: «میرزا محمدرضای وکیل، حاجی محمدحسین رزاز، میرزا زین­ العابدین خان، مشاورالملک، احیاءالملک، صولت نظام، سیدمحمد کمره ­ای، مورو و حاج میرزا رضاخان».

کتاب فوق پرونده ­های شماره 122 تا 130 اعضای لژ بیداری ایران، پرونده مسروقه افراد شامل معرفی نامه ­ها و توضیح چگونگی و مراحل معرفی به لژ همراه با اطلاعات موجود درباره آنها، فهرست جامع نام اعضای لژ بیداری ایران، نسب شناسی و ترسیم روابط درون گروهی اعضای لژ و میزان نفوذ آنان در سازمان­ ها و نهادهای دولتی و غیردولتی و تأثیری که بر وقایع مختلف به ویژه انقلاب مشروطه داشته ­اند را بیان می ­کند.

در ادامه فهرست جامع اعضای لژ بیداری ایران، معرفی­ شدگان، طبقه ­بندی اعضا، روابط خانوادگی و خویشاوندی، نقش و نفوذ لژ بیداری ایران در دستگاه ­های دولتی، لژ بیداری ایران و نهضت مشروطیت، اسناد متفرقه فراماسونرها، نوشته ­های متفرقه لژها، مکاتبات متفرقه شرق اعظم (گرانداوریان)، مانیفیست ماسونی، ضامن دوستی، سالنامه گراندواریان و لژ بیداری ایران، آغاز و پایان کار لژ و تأثیر جنگ جهانی اول در آن و در پایان نمونه امضاها آمده است. در نمونه امضاها، نام دارندگان امضاها، ذیل آنها آمده است. بدین ترتیب که شماره ابتدای اسامی، نشان­ دهنده شماره پرونده عضویت­شان در لژ بیداری است. خاتمه بخش کتاب منابع و مآخذ و به دنبال آن فهرست الفبایی اعلام می­ باشد.

بی تردید موضوعاتی از این دست و پرداخت درست و منطبق با داده های موجود و تحقیقی، علاوه بر اینکه روابط و مناسبات، مرتبه و جایگاه درونی هرکدام از اعضا را در لژبیداری ایران نشان می دهد، نقش و پایگاه اجتماعی و سیاسی لژ را نیز در حوادث متعدد و گوناگون جامعه تبیین می کند.

این مجموعه براساس بیش از 130 پرونده موجود در آرشیو لژ فراماسونری بیداری ایران (نخستین لژ رسمی تشکیل شده در ایران) که در کتابخانه و مرکز اسناد حوزه هنری نگه داری می شده، نگاشته شده است. مجموعه اسناد لژ بیداری ایران عبارت است از 121 پرونده که نام 121 عضو لژ بیداری ایران را بر خود دارد و به ترتیب از شماره 1 تا 121 شماره گذاری شده است.

در جلد اول این مجموعه، به کلیاتی اعم از بیان مفاهیم عمومی درباره ماهیت پدیده فراماسونری و تاریخچه آغازین آن در ایران، و چگونگی تأسیس و پایان کار نخستین لژ پرداخته شده است. سه جلد پس از آن هر کدام حاوی شرح زندگینامه افراد و اسناد موجود در پرونده آنها و تصاویر اسناد است؛ بدین ترتیب که جلد دوم شامل چهل عضو لژ مزبور است. از جمله شخصیت های قابل ذکر در این مجلد می توان از حاجی سیاح، تقی زاده، اردشیر جی، آقامیرزا محمدصادق طباطبایی، ذکاءالملک و میرزا محمدعلی خان تربیت نام برد.

جلد سوم کتاب شامل پرونده های شماره های 41 تا 80 است. از چهره های شاخص آن می توان حسینقلی خان نواب، هدایتقلی خان، میرزاعلی اکبرخان قزوینی مشهور به دهخدا، آقا شیخ ابراهیم زنجانی، سردار اسعد، صمصام السلطنه، میرزا ابوالحسن خان فروغی، وثوق الدوله، مشیرالدوله، صنیع الدوله و قوام السلطنه را نام برد. جلد چهارم نیز از پرونده شماره 81 تا 121 را شامل می شود.