تاریخ شفاهی مسجد هدایت

معرفی کتاب

مسجد هدایت به عنوان یکی از کانون های مبارزه ی سیاسی ـ مکتبی ، سابقه ای ممتد و مستمر در بیدارگری و جنبش اجتماعی مردم ایران دارد. اهمیت مسجد هدایت به واسطه ی امام جماعت آن ، یعنی آیت الله سیدمحمود طالقانی بوده است . طالقانی زمانی امامت جماعت مسجد هدایت را عهده دار شد که این مکان تکیه ای بیش نبود و تنها در ایام محرم گشوده و مراسم سوگواری در آن برگزار می شد. واقع شدن مسجد هدایت در مجاورت سینما پارک در خیابان استامبول و نزدیکی به لاله زار که یکی از مراکز تجمع و تفریح مردم آن روز تهران بود، از دلایل انتخاب این مکان به عنوان پایگاهی برای مبارزه و آموزش و اشاعه ی فرهنگ انقلابی اسلامی به شمار می رفت .

آیت الله طالقانی به دلیل آزاداندیشی و مخاطب شناسی و رویکرد نوگرایانه در اندیشه ی دینی ، توانست به زودی این مکان کوچک را، کانون توجه اقشار مختلف جامعه به ویژه دانشجویان و دانشگاهیان قرار دهد. آزاداندیشی و مخاطب شناسی طالقانی در بیت زیر نهفته است که وی گفته بود آن را بر سردر ورودی مسجد، کنار سینما نصب کنند: متاع کفر و دین ، بی مشتری نیست گروهی این ، گروهی آن پسندند و این خود عامل جذب بسیاری از جوانان گردید. هدف آیت الله طالقانی متحول ساختن مسجد هدایت و رساندن جایگاه آن به عصر صدر اسلام بود. چنان که خود درباره ی مسجد پیامبر(ص ) می گفت : «مسجد پیامبر، هم مکان جهاد بود، هم تعلیم و تربیت و هم مرکز رفع اختلاف ؛ فقط یک چیز نبود، مجلس فاتحه نبود.» او با چنین تلقی ای از مسجد پیامبر(ص )، مسجد هدایت را نیز به این سمت سوِ داد.

وی از نخستین کسانی بود که با جلسات تفسیر قرآن خود در مسجد هدایت و دعوت روحانیان و روشنفکران دینی برای سخنرانی ، پای جوانان را به مسجد گشود و آنان را با آموزه های دینی و قرآنی آشنا کرد. در نبود آیت الله طالقانی ، مسجد هدایت مانند ده ها مسجد دیگری بود که صرفاً کارکردی عبادی داشتند. تنها با حضور ایشان بود که مسجد هدایت ابعاد و ویژگی های قرآنی ـ سیاسی شگرفی یافت و مانند یک مغناطیس ، براده های جوان و دانشجو را به 102خود جذب می کرد. طالقانی یکی از شاخص ترین رهبران و عالمان شیعی نوگرا بود که با الهام گرفتن از اندیشه ی «بازگشت به قرآن » سیدجمال الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده ، قرآن را به متن جامعه آورد و با انتخاب روش نو در تفسیر، مسجد هدایت را به محوری برای مبارزه ی سیاسی ـ مکتبی علیه رژیم پهلوی مبدل ساخت .

آیت الله طالقانی فعالیت فرهنگی خود را با تأسیس مسجد هدایت در سال 1327 به شکلی منسجم آغاز کرد. او در دهه ی 30 با فعالیت فرهنگی ـ اجتماعی ، انجمن اسلامی دانشجویان را بنیان نهاد و در دهه ی 40 نقش فرهنگی ـ اجتماعی ـ سیاسی مسجد را برجسته کرد و در دهه 50، با وجود رفتن به تبعید و زندان ، مبارزه ی خود را تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داد. بدون تردید می توان گفت اگر مسجد هدایت نبود، حسینیه ی ارشاد هم نبود. حسینیه ی ارشاد مکمل و جانشینی شایسته برای مسجد هدایت بود. نسلی که از مسجد هدایت مبارزه را آغاز کرده بود، سرانجام توانست این مبارزه را در حسینیه ی ارشاد تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه دهد.

کتابی که پیش رو دارید به مطالعه ی نقش و جایگاه مسجد هدایت در فراز و فرودهای مختلف تاریخی پرداخته است . از آنجا که آیت الله طالقانی به عنوان محور تاریخ شفاهی مسجد هدایت ، در جوار حق آرمیده است ، نگارنده در تدوین این اثر از روایات شفاهی بعضی از دانش آموختگان مسجد هدایت بهره گرفته است و با توجه به اینکه طالقانی چهره ای شناخته شده بوده و تاکنون آثار مکتوب بسیاری از وی و درباره ی ایشان منتشر شده است ، هر جا نگارنده دچار کمبود و نقص اطلاعات بوده ، این منابع ، خلاء موجود را در حد ممکن پر نموده است .