انگیزش و هیجان؛ نظریه های روان شناختی و دینی

معرفی کتاب

موضوع انگیزش و هیجان یکی از شاخه های مهم و جذاب روانشناسی است که به بررسی علت های رفتار و هیجان و موضوعاتی مانند شادی، خشم، نفرت و عشق می پردازد.

تهیه کتابی در زمینه «روان شناسی انگیزش و هیجان با نگرش به منابع اسلامی» کاری بس دشوار است. از آنجا که کمتر کتابی با عنوان روان شناسیِ انگیزش و هیجان به فارسی تألیف یا ترجمه شده، به ناچار باید از منابع اصلی یا کتاب های فارسی در رشته های دیگرِ روانشناسی استفاده شود. از سوی دیگر، با این که مباحث انگیزش و هیجان در منابع اسلامی وجود دارد، تاکنون کاری در این زمینه صورت نگرفته است. با آگاهی از این واقعیت، به نظر می رسد این کتاب گام های آغازین این راه را برداشته است و جامعه علمی در انتظار تحقیقات بعدی از سوی پژوهشگران در این زمینه است.

این اثر در سه بخش تدوین شده و افزون بر توصیف و تبیین دیدگاه های روانشناختی انگیزش و هیجان، مبانی و عوامل موثر بر انگیزش و هیجان را در منابع و متون دینی (اسلامی) نیز مورد بحث قرار داده است.

انگیزش در روانشناسی، عنوان بخش اول کتاب است که در چهار فصل، مبانی و نظریه های روانشناختی انگیزش را در خود جای داده است. در فصل اول که در واقع مدخلی است برای ورود به مباحث انگیزش، تعریف انگیزش، ویژگی ها و شاخص های انگیزش آمده است. در فصل دوم، نظریه های غریزی، کشاننده ای و یادگیری انگیزش بیان شده است. در این فصل و فصل های بعدی، نظریه های روانشناختی همراه با نقد و بررسی اجمالی و در پایان هر فصل خلاصه و نتیجه گیری آمده است. در فصل سوم، به بررسی و تبیین نظریه های نیاز، شناختی و رشد و تسلط جویی انگیزش پرداخته شده است.

در فصل چهارم مروری دوباره بر نظریه های روانشناختی انگیزش شده و ضمن تلخیص و جمع بندی نظریه ها، محورهای اصلی آن ها فهرست وار بیان شده است.

انگیزش در منابع اسلامی، عنوان بخش دوم کتاب و حاوی شش فصل است که جان مایه اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد. در فصل نخست، کلیات و پیش درآمد بحث انگیزش در منابع اسلامی با اشاره به تاریخچه آن و نیز مبانی خداشناسی، جهان شناسی، انسان شناسی و در پایان روش شناسی بحث انگیزش در منابع اسلامی بیان شده است.

فصل دوم، به بررسی زمینه ها و عوامل دورن فردی مؤثر بر انگیزش نظر دارد و به نقش نیازها، امیال و غرایز در انگیزش براساس آموزه های دینی می پردازد.

«انگیزه های رفتار» عنوان فصل سوم کتاب است که در آن ضمن اشاره به مفهوم «انگیزه» و ارتباط آن با انگیزش در چارچوب یک الگوی فرانظری، درباره سطوح و انواع انگیزه های انسان کاوش و تحقیق شده است.

فصل چهارم، به نقش انگیزش «نیت» اختصاص دارد و فصل پنجم، به بررسی کارکردهای انگیزشی عقل در منابع اسلامی اختصاص یافته است.

«عوامل محیطی مؤثر بر انگیزش در منابع اسلامی» عنوان فصل ششم است. در این فصل، نقش انواع جاذبه ها و شأنیت ها در رفتار مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش سوم کتاب، مباحث روانشناختی هیجان را در خود جای داده و در فصل نخست آن پس از تعریف و بیان چیستی هیجان، نظریه های هیجان از نظر روان شناسان بررسی شده است. در فصل دوم درباره کارکرد، گستره و انواع هیجان ها در روان شناسی بحث شده است. فصل سوم نیز به بررسی هیجان در منابع اسلامی اختصاص یافته است. در این فصل، مفهوم هیجان در منابع اسلامی، رابطه قلب و هیجان، ابعاد و مؤلفه های هیجان، فواید و کارکردهای هیجان و طبقه بندی هیجان ها به اصلی و فرعی ارایه شده است.