نظام قضایی عصر صفوی

معرفی کتاب

کتاب «نظام قضایی عصر صفوی» تحقیق جدیدی است که دکتر ویلم فلور، ایران پژوه و صفوی شناس هلندی، آن را نگاشته است. این کتاب در دو بخش «نظام قضایی عرفی عصر صفوی» و «صدر یا رئیس تشکیلات مذهبی، قضایی و اوقاف در عصر صفوی و سایر اعضای نهاد مذهبی» ارائه گردیده که بخش دوم مکمل و مرتبط با بخش نخست است. فلور با آشنایی ای که به زبان های مختلف دارد کوشیده است منابع، مآخذ و اسناد متعدد، به ویژه اسناد کمپانی هند شرقی هلند را بررسی نموده و با استناد به این داده های تاریخی در موضوع یادشده قلم زند.
در بخش نخست کارکرد نظام قضایی عرفی دوره صفوی تجزیه و تحلیل شده است. تا نیمه سده هفدهم میلادی، شاه هم چنان نقش مهمی در امور قضایی ایفا می کرد. از آن پس، دیوان بیگی، نماینده تام الاختیار شاه در حقوق عمومی، و نیز، نمایندگان شاه در سطوح پایین تر، بیشتر امور قضایی را رسیدگی می کردند. در این بخش از نقش دیوان بیگی بحث شده است و بیشتر دیوان بیگیان معرفی شده اند و نیز کارکرد نظام محاکمه، بازجویی، کیفیت تشکیلات قضایی، ماهیت احکام و اجرای آنها به بحث گذاشته است. بررسی تشکیلات قضایی در ایالات دیگری نیز که به وسیله مقامات سطوح پایین تر، نظیر کلانتر، نقیب، احداث، محتسب و یارغو اداره می شدند، در ادامه این بخش است: نتیجه آن که، نقش دیوان بیگی، در مقایسه با حکام شرعی، چندان جا افتاده و استحکام یافته بود که هیچ کس را یارای آن نبود تا مقام برجسته او را به چالش کشاند. در این بخش در دو جدول جداگانه فهرست دیوان بیگیان و کلانتر ان اصفهان همراه با سنوات منصب داری آنان تنظیم شده است.
در بخش دوم وظایف قضایی صدور و دیگر مقامات مذهبی که در امر قضا مدخلیتی داشته اند به بحث گذاشته شده است قاضی عسگر و حوزه مأموریت او، دیگر مناصب مذهبی و سردفتران اسناد رسمی از مواردی است که بررسی شده اند. فهرست صدور عصر صفوی و سنوات صدارت آنان نیز در جدولی تنظیم شده است.
نتیجه آنکه صاحب منصبانی که نهاد مذهبی عصر صفوی را تشکیل می دادند، به طور اساسی، همچون کسانی بودند که در دوره اسلاف صفویان به وجود آمدند. البته صفویان اندک جرح و تعدیلی در این مناصب به وجود آوردند. صدر، عالی ترین مقام مذهبی بود و به طور معمول دو نفر این مقام را دارا بودند. منصب صدر به دو بخش خاصه (دیوان) و ممالک (عامه) تقسیم می شد. صدر به عنوان مرجع عمده در امور قضایی شرعی دخالت داشت و بسیاری از قضات را منصوب می کرد. قضات و شیخ الاسلام ها نیز او را در انجام وظیفه اش یاری می رساندند.
فهرست منابع و مآخذ فارسی، خارجی، اسناد خارجی، تحقیقات جدید به زبان لاتین در پایان کتاب ارائه شده است. از آنجا که این کتاب یک متن دیوانسالاری است برای دسترسی آسان تر به مطالب آن نمایه های مختلفی در پایان آورده شده؛ مانند نمایه نام اشخاص، مکان ها، مناصب، مشاغل، اصطلاحات دیوانی، نام قبایل، طوایف و ملل و نحل.
مترجم محترم کتاب نیز برای تنوع، عکس ها و تصاویری مناسب با موضوع بحث کتاب اضافه نموده و پی نوشت های سودمندی نیز برای اطلاع بیشتر آورده است.