تصنیف و ترانه سرایی در ایران (به همراه گزیده ای از تصانیف و ترانه های شیرین پارسی)

معرفی کتاب

کتاب تصنیف و ترانه سرایی در ایران شامل دو بخش است. بخش اول به بررسی موسیقی و شعر و تعریف موسیقی و گروه موسیقایی اختصاص دارد. سپس بحث تصنیف یا لحن موزون و انواع آن به میان می آید و در ادامه نویسنده به تاریخچه تصنیف و تصنیف سرایی می پردازد. انتها نیز، به شرح حال پیشگامان تصنیف پرداخته می شود. بخش دوم کتاب کاملاً به گزیده تصانیف اختصاص دارد. به دلیل اهمیت نقش پیشگامان تصنیف سرا در زبان و ادبیات فارسی، نخست تصانیف آن ها به ترتیب زمانی (شیدا، عارف، بهار) آورده شده است و در ادامه به ترتیب الفباییِ نام خانوادگی تصنیف سرایان.

ادبیات و موسیقی در تاریخ هنر ایران، همواره در کنار یگدیگر رشد کرده و از یکدیگر تاثیر گرفته اند. به جرأت می توان گفت، موسیقی ایرانی دوام خود را مدیون شعر است و به همین میزان، شعر کلاسیک ایرانی و اوزان مورد استفاده شعرای ایران، همگی مُلهم از موسیقی ایرانی و ریتم های آن است. پیوند موسیقی ایرانی با شعر تا آنجاست که در دوره های مختلف، از اشعار فارسی، برای آموزش ریتم ها و ادوار موسیقی ایرانی استفاده می شده است. همچنین، اساتید موسیقی سنتی و موسیقی نواحی ایران، برای آموزش و انتقال گنجینه موسیقی ایرانی به نسل بعد، از شعر و ترانه استفاده می کردند.

استفاده از اشعار در موسیقی ایران، از دوره مشروطه، شکل تازه ای گرفت. تحولات سیاسی و اجتماعی این دوره، باعث شکل گیری فرم تازه ای از ترانه ها و تصانیف در موسیقی ایران شد. در این دوره، آهنگسازان و شاعران بزرگی همچون میرزا علی اکبر شیدا و عارف قزوینی ظهور کردند. اهمیت این دوره در شکل گیری تصانیف امروزی به آن جهت است که در این دوره، برای اولین بار، از شعر جهت بیان مقاصد سیاسی و اجتماعی و یا بیان احساسات روزمره استفاده شد. البته باید این نکته را درنظر گرفت که پیش از این دوره، شعر در موسیقی نواحی چنین نقشی داشته است و حاوی مضامینی در مورد زندگی و عادات مردم بوده است، اما در این دوره خاص، تصانیف برای اولین بار به صورت عمومی اجرا شدند و ترانه های آن ها، ورد زبان مردم می شود. کتاب «تصنیف و ترانه سرایی در ایران»، نوشته سهراب فاضل، در واقع نسخه دوم و مکمل کتاب «تصنیف سرایی در ادب فارسی» است.

سهراب فاضل در این کتاب، مباحث نظری شعر و موسیقی ایرانی را مورد بررسی قرار داده است. موضوع اصلی مورد بحث در این کتاب، پیوند شعر و موسیقی در ایران و تاثیر متقابل این دو هنر در رشد و اعتلای هر یک از آنهاست. فاضل با بررسی تصانیف کهن فارسی و بیان اهمیت آن در موسیقی ایران، سعی دارد تفاوت میان تصانیف فاخر با ترانه های مبتذل را آشکار کند. در بخش دوم این کتاب گزیده ای از ترانه ها و تصانیف ماندگار ایرانی، برای علاقه مندان به فرهنگ و هنر ایرانی گنجانده شده است.