بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر (کورش کبیر، آرش کمانگیر، عشاق، حداء، نقش سازها در جنگ های گیلان و مازندران و...)

معرفی کتاب

در بیشتر مراسم و آدابی که در گذشته مرسوم بوده ، موسیقی جزیی جدا نشدنی از آنها محسوب می شده است ، هنگام کار و کوشش ، نظیر کشاورزی و دامداری ، یا در جنگ و پیکار و جشن و سرور و بالاخره در میدان گاه کشتی که موسیقی و سازهای مربوط به آن نقش اساسی در رویارویی با دو کشتی گیر یا چند حریف قدر ایفا می کرد.

موسیقی و آیین مهر جز تفکیک ناپذیر آداب و رسوم کشتی در مازندران و گیلان بوده است و موسیقی در جنگ های مردم گیلان و مازندران همچون سلاح کاربرد داشته؛ مثلا حکام مازنداران، که به دستور مغولان برای فتح قلعه گردکوه رفته بوده اند، تحت تاثیر شعر و موسیقی قطب رویانی محاصره را ترک کردند و به زادگاهشان بازگشتند. کتاب بررسی موسیقی در آیین مهر و چند گوشه دیگر حاصل سال ها تحقیقات میدانی جهانگیر دانای علمی و دیدار او با افرادی است که اطلاعات گران مایه ای درباره این موضوع داشته اند.

فصل اول کتاب نوشتاری است درباره کارکرد ساز موسیقایی در آیین مهرکه قدمت آن به دوران قبل از زرتشت می رسد. در این بخش ابتدا مطالبی درباره خاستگاه اولیه آیین مهر بیان شده و سپس در مراحل سیر و سلوک آیین مهر به رهبری مهیار مطالبی، اشاراتی شده است.
موسیقیدانان ایرانی برای آرش کمانگیر آهنگی ساخته بودند که تا زمان ساسانیان نواخته می شد و باربد آن را با نام سیوارتیر می نواخت و در متون کهن این آهنگ جز سی لحن باربدی آمده است. ارتباط سیوارتیر با نام آرش و برگزاری مراسم مختلفی که تحت تأثیر عملکرد آرش در مناطق شمال کشور برگزار می شود، در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفته است. «کورش کبیر و آهنگ سوگ سیاوش» عنوان فصل سوم کتاب است و نویسنده در آن بر اساس نوشته گزنفون، بحثی را با اختلاف در ترجمه های گوناگون مطح کرده است. بحث اصلی این فصل درباره کادوسیان (مردمی که در ناحیه گیلان کنونی زندگی می کنند) است.

یکی از بخش های مهم کتاب فصل چهارم است. علمی در این فصل به نقش سازهای موسیقایی در جنگ های گیلان و مازندران اشاره کرده و شیوه های استفاده از سازهای موسیقی در جنگ های گیلان و مازندران را تبیین می کند که کارکرد بعضی از آن وسایل، در شرایط مناسب، باعث پیروزی می شد. در دو فصل پنجم و ششم کتاب نیز گوشه های عشاق و حدی در موسیقی ایرانی به طور کامل مورد بررسی قرار گرفته اند. علمی پس از اشاره به خاستگاه و ریشه هر کدام نظریات موسیقی دانان را نیز به مطالب خود اضافه کرده و در ادامه ارتباط آن ها را با فرهنگ شمال ایران بیان کرده است.