عقل و دین از دیدگاه ملاصدرا و برخی از فیلسوفان صدرایی معاصر

معرفی کتاب

این اثر به دنبال بررسی نسبت عقل و دین در نظر برخی از صاحب­نظران و فیلسوفان اسلامی است. شخصیت­هایی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته­اند عبارت­اند از: صدرالمتألهین شیرازی(ره)، علامه طباطبایی(ره)، شهید آیت الله مطهری(ره)، آیت الله مصباح یزدی و آیت الله جوادی آملی. وجه اشتراک شخصیت­های یاد شده، حکمت متعالیه است که صدرالمتألهین مؤسس و سایرین از پیروان حکمت متعالیه محسوب می­گردند. این کتاب در شش فصل تنظیم شده است.

فصل اول «پیشینه بحث نسبت عقل و دین در تاریخ اسلام» را مورد بررسی قرار داده و تاریخچه­ای از بحث را با معرفی سه رویکرد اهل حدیث، مکتب معتزله و مکتب اشاعره ارائه نموده است.

فصل دوم به بررسی «عقل و دین در مکتب صدرالمتألهین» پرداخته است. علاوه بر کلیاتی در توضیح معنای عقل و دین و... نسبت عقل و دین در برخی آموزه­های دینی از منظر ملاصدرا مورد بررسی قرار گرفته است. این آموزه­ها عبارت­اند از: رابطه خدا با جهان و انسان، علم الهی، حدوث و قدم عالم، معاد جسمانی، خلود در عذاب، سریان درک و شعور و عشق در همه موجودات و خلقت ارواح قبل از ابدان.

فصل سوم «عقل و دین در نگاه علامه طباطبایی» را مورد بررسی قرار می­دهد. در مباحث کلی این فصل، موضوعات معنای عقل، نسبت عقل و دین، نیاز بشر به دین، دین و تفکر منطقی آمده است. آموزه­های دینی که نسبت عقل و دین در آن از منظر علامه طباطبایی مورد بررسی قرار گرفته است عبارت است از: الهیات و معارف دینی، اثبات وجود خدا، افعال الهی، تکالیف دینی، مجازات اخروی، شفاعت اخروی، متشابهات در قرآن، جهاد ابتدایی و برده­داری.

فصل سوم به بررسی دیدگاه آیت الله مطهری اختصاص دارد. در گفتار اول، با عنوان کلیات، نسبت عقل و دین، اسلام و پرورش عقل، تجلیات عقل­گرایی در اسلام آمده است. و در گفتار دوم این فصل، نسبت عقل و دین در خداشناسی، جبر و اختیار و قضا و قدر، ختم نبوت، مجازات اخروی، مسائل فقهی، آموزه­های اقتصادی اسلام مستند به آثار استاد مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل چهارم، آراء استاد مصباح یزدی آمده است. در مباحث کلی این فصل، خواننده با تعریف عقل و دین، نسبت عقل و دین، تطابق یا تعارض عقل و شرع و پیامدهای منفی انکار عقل و ادراکات عقلی در آموزه­های دینی آشنا می­شود.

توحید در فاعلیت، صفات خدا، کمال نهایی بودن قرب به خدا، قرب به خدا و خوشبختی، اعجاز، عبادت، نیت قلبی، اخلاق و حقوق، موضوعاتی است که نسبت عقل و دین در نحوه تبیین آنها مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل پایانی به تبیین دیدگاه­های آیت الله جوادی آملی می­پردازد. عناوین قسمت­های این فصل عبارت­اند از: تعریف دین، تعریف عقل و کارکرد آن، حجیت و اعتبار عقل، نسبت عقل و دین.

لازم به ذکر است که نویسنده در این اثر، تنها به نقل مباحث و دیدگاه­های شخصیت­های مورد نظر بسنده نکرده است؛ بلکه تا حدودی به نقد و ارزیابی مباحث و دیدگاه­ها نیز پرداخته است.