انسان شناسی از منظر قرآن و حدیث (فارسی - عربی)

معرفی کتاب

شناخت انسان، نخستین گام در راه برنامه ریزی برای سعادت و کمال اوست؛ امّا این مسئله در قرن اخیر- که عصر شکوفایی علم است، به صورت معمّایی در آمده که اندیشه بشر، با همه پیشرفتهای اعجاب آمیزش، در حلّ آن، اظهار ناتوانی میکند.

الِکسیس کارِل (1873- 1945 م)، متفکّر و زیست شناس فرانسوی که واضع علم «انسانشناسی» جدید و برنده دو جایزه نوبل است، حاصل تحقیقات خویش را در کتابی با عنوان انسان، موجود ناشناخته عرضه می کند! در بخشی از این کتاب، در باره ناتوانی علم از شناخت انسان، می خوانیم:

علومی که از موجودات زنده به طور عام و از افراد آدمی به طور خاص بحث می کنند، چندان پیشرفت نکرده و هنوز در مرحله توصیف، باقی مانده اند.

حقیقت، این است که انسان، مجموعه پیچیده و مبهم و غیر قابل تفکیکی است که نمی توان آن را به آسانی شناخت و هنوز روشهایی که بتوانند او را در اجزا و در مجموع و در روابطش با محیط خارج بشناسند، وجود ندارند؛ چرا که برای چنین مطالعه ای، دخالت تکنیکهای فراوان و علوم مشخّصی ضروری است، ضمن این که هر یک از این علوم، تنها یک جنبه و یک جزء از این مجموعه پیچیده را مطالعه می کند و نتیجهای خاص به دست میدهد و تا آنجا که تکامل تکنیکش اجازه می دهد، در این راه به جلو می رود؛ ولی مجموعه این مفاهیم انتزاعی، از درک واقعیتِ آدمی، ناتوان است؛ زیرا باز نکات پرارزش و مهمّی در تاریکی باقی می مانند و کالبدشناسی و شیمی و فیزیولوژی و روانشناسی و علم تربیت و تاریخ و جامعه شناسی و اقتصاد و رشته های آنها، به کنه وجود آدمی نمی رسند.

بنا بر این، انسانی که متخصّصان هر رشته از این علوم می شناسند نیز واقعی نیست؛ بلکه شبحی ساخته و پرداخته تکنیک های همان علم است ....
یقیناً بشر، تلاش زیادی برای شناسایی خود کرده است؛ ولی با آن که ما امروز، وارث گنجینه هایی از مطالعات دانشمندان و فلاسفه و عرفا و شعرا هستیم، هنوز جز به اطلاعاتی ناقص در مورد انسان، دسترس نداریم که آنها نیز زاییده روشهای تحقیق ما هستند و حقیقت وجود ما در میان جمع اشباحی که از خود ساخته ایم، مجهول مانده است.

در واقع، جهل ما از خود، زیاد است و نواحی وسیعی از دنیای درونی ما هنوز ناشناخته مانده است و بیشتر پرسشهایی که مطالعه کنندگان زندگی انسان مطرح میکنند، بدون پاسخ می ماند.

به خوبی روشن است که تلاشهای تمام علومی که انسان را مورد مطالعه قرار داده اند، به جایی نرسیده و شناخت ما از خود، هنوز بسیار ناقص است.

به طور خلاصه، کُندی پیشرفت علوم مربوط به انسان، در مقایسه با تکامل سریع فیزیک و شیمی و مکانیک و نجوم، معلول پیچیدگی و ابهام موضوع و کوتاه و کم بودن فرصتهای مساعد برای مطالعه و همچنین ساختمان خاصّ فکری آدمی است. عبو از این موانع، بیش از حدّ انتظار، دشوار است و باید مساعی فراوانی در این راه به کار برد. با این همه، هرگز شناخت ما از خود، به پایه سادگی و زیبایی فیزیک نخواهد رسید؛ زیرا موانعی که پیشرفت آن را متوقّف میکنند، همیشگی اند و باید به این نکته معترف بود که انسان شناسی، از تمام رشته های دیگر علوم، دشوارتر و پیچیده تر است.

خلاصه سخنان آقای کارِل، عبارت است از:

الف. علم در باره شناخت انسان، تا کنون، چندان پیشرفتی نداشته است.

ب. هنوز روشی که بتواند انسان را در اجزا و در مجموع و نیز در روابطش با محیطِ خارج بشناسد، وجود ندارد.

ج. انسانی که متخصّصان رشته های مختلف علومِ روز میشناسند، انسان واقعی نیست؛ بلکه سایه ای ساخته و پرداخته تکنیکهای آن علوم است.

د. علّت عدم پیشرفت علم در مورد شناخت انسان، پیچیدگی و ابهام حقیقت انسان است و مانعهایی که این پیشرفت را متوقّف میکنند، همیشگیاند.

بنابر این برای شناخت انسان، باید به سراغ کسی رفت که انسان برای او موجودی شناخته شده است و او، آفریدگار انسان است. آری! تنها آفریدگار انسان است که حقیقت این موجود پیچیده را میشناسد و از همه رازها و نیازهای آن، آگاه است.

«أَلَا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ.

آیا آن که آفریده است، نمیداند، با این که او باریکبین آگاه است؟!».بر این اساس، برنامه ریزی برای سعادت انسان، در صورتی موفّق خواهد بود که بر پایه انسان شناسی از منظر آفریدگار جهان، استوار باشد و کتاب حاضر، تلاشی است در جهت تحقّق این هدف.

گفتنی است که این کتاب، بخشی از دانشنامه میزان الحکمة است که با همکاری محقّقان پژوهشکده علوم و معارف حدیث، تدوین یافته و اینک به دلیل اهمیّت آن، به صورت مستقل در اختیار علاقه مندان قرار میگیرد.