تاریخ خلیج فارس: از قدیم ترین دوران تاکنون

معرفی کتاب

اینکه خلیج فارس را به نام واقعی اش به نامیم یا به نام مجعول مورد علاقه اعراب در سالهای اخیر به مراتب بیش از گذشته جنبه حیثیتی پیدا کرده است. تجربه نشان داده هرگاه نفوذ و قدرت منطقه ای کشورما در این ناحیه بالا گرفته این نوع بازی های روانی و سیاسی هم با به اشکال مختلف راه افتاده . شنیدن این نکته شاید تعجب آور به نظر برسد اما بوده اند انگشت شمار کتابهایی که نام مجعولتری با عنوان خلیج عثمانی(!) را بکار برده اند به این امید که نشان بدهند روزگاری عثمانی ها هم در این منطقه نقشی برای خود داشته اند. اما اگر از این شوخی (که کسی هم تحویل نگرفت) بگذریم، این اعراب هستند که روی ادعاهای خود جدیت و پا فشاری زیادی نشان داده اند و البته برخی از کشورها نیز برای آنکه دل آنها را خوش کنند، گاهی از این عنوان استفاده می کنند، نمونه اش آمریکاییان حاضر در پایگاه هوایی بحرین؛ در حالی که وزارت امور خارجه این کشور همانند سازمان ملل آن را خلیج فارس می خوانند.

ماجرای نام مجعولی که اعراب برای خلیج فارس به کار می برند قدمتی چندان زیادی ندارد و قیاس آن با قدمت نقشه هایی که نشان می دهد از چه زمانی این خلیج فارس (یا پارس) بوده باعث می شود این ادعاها بیشتر به یک شوخی شبیه باشند. اما کم نیستند آنها که جدی ترین حرفهای شان را به شوخی می زنندو تجربه نشان داده اگر در برابررقبای منطقه ایکم وا بدهیم حد و مرزشان را نگه نخواهند داشت.

به هر روی این ماجرا برمی گردد به زمان خیزش ملی گرایی در میان اعراب بعد از جنگ جهانی دوم؛ به خصوص در زمان قدرت گرفتن جمال عبدالناصر در مصر زیرا او به طور جدی به اعراب پیشنهاد داد که نام جعلی خلیج ع ر ب ی را برای خلیج فارس بکار ببرند. البته در رژیم گذشته (پهلوی) هم جواب های محکمی به آنها داده شد حتی برای اینکه اعراب را سرجای شان بنشانند شط العرب را که به هر حال ادعا درباره نام عربی اش می توانست جدی تر باشد، اروند رود نامیدند و ....

خلیج فارس یک منطقه است که به لحاظ بومی داری تنوع نژادهاست، از دیرباز نیز این چنین بوده، عنوان خلیج فارس به معنای فارس نشان دادن ساکنان این منطقه نیست، بلکه حکایت از یک سیطره سیاسی و فرهنگی دارد که که همواره از سوی سرزمین پهناور ایران روی آن بوده است. خلاصه اینکه در مناقشه روی نام خلیج فارس، تنها بحث یک نام نیست و ماجرا ابعاد تاریخی و سیاسی گسترده ای دارد. اگر مشتاق آن هستید که اطلاعات جامع و درستی در باره آن داشته باشید تاریخ خلیح فارس» (از قدیم ترین دوران تا کنون) که به همت نشر ققنوس منتشر شده منبع بسیار مناسبی برای این منظور است.

این کتاب حاصل برگزاری همایشی که اکتبر سال ۲۰۰۴ در لیماسول قبرس برگزار شد. متولی مرکزی پژوهشی و بین المللی دانشگاه کلمبیا بود که توسط مرکز گفتگوی تمدن ها در نیکوزیا برخوردار پشتیبانی می شد. کتاب حاضر مجموعه ای از مقالات علمی و تاریخی ارائه شده در همایش فوق است، به قلم نویسندگانی چون تی. پاتس، ویتکم، تورج دریایی، محمدباقر وثوقی، گری سیک و ... است که توسط لارنس جی. پاتر تدوین و ویراستاری شده است.

کتاب «تاریخ خلیح فارس» از سه بخش تشکیل شده: «تاریخ و جامعه خلیج فارس»، «خلیج فارس و اقیانوس هند» و «نقش بیگانگان».

باستان شناسی و تاریخ اولیه خلیج فارس، خلیج فارس در دوران باستان متاخر» روزگار ساسانی (۲۰۰ تا ۷۰۰ میلادی)، خلیج فارس در آغاز دوره اسلامی: مشارکت باستان شناسی با تاریخ منطقه ای، ملوک هرمز: از آغاز تا ورود پرتقالی ها، فراز و فرود: بندر بصره در سده های شانزدهم و هفدهم، حضور اعراب در کرانه های ایرانی خلیج فارس، جوامع خلیج فارس: خلیجی ها از دید انسان شناختی _ تکامل و شیوه های زندگی آن ها، از جمله موضوعاتی هستند که در بخش اول کتاب درباره شان صحبت شده است.

در بخش دوم هم که درباره خلیج فارس و اقیانوس هند است، این موضوعات مطرح شده اند: یگانگی فرهنگی خلیج فارس و اقیانوس هند: چشم انداز تاریخی، خلیج فارس و کرانه های سواحلی: پیشینه ای دیرپای از فرهنگ پذیری و برخوردهای هند و خلیج فارس از نیمه سده شانزدهم تا نیمه سده بیستم.

حضور پرتغالی ها در خلیج فارس، روابط هلند با خلیج فارس، عثمانی ها در خلیج فارس، انگلیس و خلیج فارس: در مرزهای امپراتوری و آمریکا و خلیج فارس در سده بیستم هم مقاله هایی هستند که در بخش سوم کتاب به چاپ رسیده اند.

مهمترین ویژگی این کتاب نه فقط در شهرت و اعتبار نام پژوهشگرانی که نویسنده مقالات آن هستند بلکه در نوع رویکردی ست که اغلب آنها به خلیج فارس داشته اند. نویسندگان این مقالات چه آنها که به لحاظ تاریخی ماجرا بررسی کرده اند، چه آنها نگاهی جامعه شناختی یا بوم نگارانه به آن داشته اند و یا حتی آنها که بر جنبه های سیاسی ماجرا تاکید کرده اند؛ بیش از آنکه بخواهند خلیج فارس را وابسته همسایگان آن ارزیابی کنند. برای آن هویتی مستقل و منحصر به فرد قاپل شده اند. هویتی که ریشه در گذشته داشته و از روزگار باستان بدین سو امتداد یافته و البته این هوست برای همسایگانش نیز آشکار بوده است. در هگذر شناخت این هویت است که مجعول بودن ادعاهای کشورهای عربی و بی پایگی استناداتشان به روشنی آشکار می شود.
منبع: الف کتاب (alef.ir/book)