پسا استعمارگرایی

معرفی کتاب

مفهوم «پسااستعماری» (Post-Colonial) که نخستین بار در فرهنگ لغات آکسفورد ظاهر شد، در ابتدا اشاره به دوره زمانی بعد از حکومت های استعماری داشت و آنچه را که امروز بر آن اطلاق می شود، شامل نمی شد. این مفهوم در ابتدا بیشتر همچون یک نیروی سیاسی مخالف استعمار و البته نه چندان مهم در میان روشنفکران رواج داشت. با این حال، امروزه این واژه و متعلقات آن در دایره روشنفکری جهان به عنوان امری نقادانه رشد کرده و گسترش یافته است.

در رویکردی دیگر می توان گفت از چشم انداز تاریخی، مطالعات پسااستعماری با نقد مطالعات شرق شناسی و در دانشگاه های غرب شروع شد. این در حالی است که سابقه شرق شناسی به مثابه یک نظام پژوهشی، به اوایل قرن چهاردهم برمی گردد، یعنی زمانی که شورای کلیسای وین، تعدادی از کرسی های دانشگاهی را به ارتقای فهم زبان ها و فرهنگ های شرقی، اختصاص داد؛ و نیروی محرک اصلی آن نیز از تجارت، رقابت های دینی و منازعات نظامی سرچشمه می گرفت.

می توان پرسید که چه عاملی به ظهور اندیشه های پسااستعماری در کشورهای ـ عموما- غیر غربی انجامیده است؟ آیا صرف وجود مطالعات شرق شناسانه در دانشگاه های غرب می تواند توجیه گر پدید آمدن این خیل عظیم اندیشه های احیاگرانه در مناطق مختلف جهان باشد؟ به نظر می رسد پاسخ این سوال منفی است. آنچه بیش از هر چیز به ظهور و گسترش اندیشه های پسااستعماری ـ به ویژه در کشورهایی که به لحاظ تاریخی سابقه مستعمره بودن دارند- مدد رسانده، روند تامل در خود و تلاش برای جبران عقب ماندگی های کشورهای جنوب در مقابل کشورهای پیشرفته شمال بوده است. اندیشمندان مختلفی با بررسی عوامل عقب ماندگی کشورهای غیر غربی، ریشه آن را در از خود بیگانگیِ ملت ها و تلاش آنها برای «غربی شدن» یافته اند. تلاشی که البته با توجه به پیشینه تاریخیِ فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی متفاوت نهایتا به شکست انجامیده یا خواهد انجامید.

بر این اساس، اندیشمندان پسااستعماری چند نکته محوری را در مطالعات خویش مورد توجه قرار می دهند. نخست ضرورت بازخوانی تاثیرات تفکر غربی بر نحوه حیات جوامع دیگر است. نکته دیگر به بازگشت به اصول و ارزش های فرهنگی خویش برمی گردد و این جوامع را دعوت می کند که با «بازگشت به خویشتن» از تقلید الگوهای فرهنگی غربی دست شویند. علاوه بر اینها بهره گیری از تجربه های ـ به خصوص معاصر- تمدن غربی نیز نباید فراموش شود. بر این اساس، اندیشه هایی مانند رویکردهای پست مدرن، نظریه های فمینیستی، و اندیشه های چپ انتقادی مورد توجه خاص نظریه پردازان پسااستعماری است، چرا که با نقد مبانی فلسفی اندیشه معاصر مدرن غربی، زمینه را برای نگرش های بدیل می گشاید و امکان تضارب آراء و افکار در این حوزه را فراهم می آورد.

کتابی که در دست دارید از جمله آثاری است که با بررسی ادبیات «پسااستعماری» و برجسته ساختن مقولات و مفاهیم محوری در این حوزه، گزارشی مختصرـاما تقریبا جامع- از نظریه های پسااستعماری و حوزه تاثیر آنها به دست می دهد. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با هدف آشناسازی جامعه دانشگاهی و دانشجویان با مباحث جدید و موثر در عرصه علوم انسانی معاصر و همچنین فراهم نمودن فضایی برای گفتگو و مباحثه درباره جهت گیری های فکری، فرهنگی جامعه ایرانی، به چاپ کتاب حاضر همت گماشته و امیدوار است انتشار این متن به ترویج و گسترش ادبیات نگرش های بدیل در عرصه علوم انسانی کشور مدد رساند.