تبارشناسی واژه فتنه: بررسی معنایی، ریشه ای و واژه شناسانه فتنه

معرفی کتاب

تاریخ پر فراز و نشیب اسلام نیز همواره شاهد سیلاب های گل آلود بحران ها، خدعه ها و فتنه هایی بر پیکره اجتماعی و اعتقادی خود بوده است که فتنه گران سودجو با خدعه و نیرنگ از جهالت مردم، کسالت جامعه و عدم کفایت حاکمان، سوء استفاده کرده ، هیزمِ تر، سوزانده و با جولان دادن در میدان جامعه، از سوزش این آتش پر دود، بهره ها برده اند.

گاه با تفرقه افکنی در میان پیروان یک مکتب و فرقه، با طرح مباحثی در باب حکومت و مشکل اعمال حاکمیت (بدون ادعا نسبت به اصل مسئله خلافت)، گاه با طرح مباحث عقیدتی، ایجاد شک و تردید در اصول، مبانی و ایدوئولوژی های مکاتب و به زیر سؤال بردن اصول اعتقادی، برای به انحراف کشیدن افکار و آراء عمومی، گاه به تخریب چهره های اصیل و معتقد که پایه ها و ستون های اصلی جامعه اسلامی بودند، پرداخته و آنان را به انزوا کشیدند تا بتوانند افکار انحرافی خود را ترویج دهند و با غبار آلود کردن شرایط جامعه، چهره های شیطانی خود را چند صباحی در پس پرده تزویر و ریا مخفی کنند و بر هدف اصلی خود که منزوی کردن حق و حقیقت است، دست یابند.

گاه نیز با تحریک قبایل، گروه ها و نژادها برای ایذاء مسلمانان، همواره لطمات اقتصادی، اجتماعی، اعتقادی و فرهنگی فراوان بر پیکره جامعه وارد ساخته اند و در موارد بسیار دیگری که در تمام آنها، فتنه هایی بر پا گشته، جامعه اسلامی خود را در آماج حملات فتنه گران یافته است. لذا شناخت فتنه و ابعاد مختلف آن، یکی از مهم ترین مسائل اجتماعی، سیاسی و حتی اعتقادی هر جامعه به شمار می آید که بدون این شناخت، امکان هیچ نوع درمان، پیش گیری و گریز از فتنه وجود ندارد.

کتاب «تبارشناسی واژه فتنه» از پنج فصل به شرح زیر تشکیل شده است: در فصل اول با عنوان «اهمیت واژه شناسی فتنه» در ابتدا، دلیل اهمیت، لزوم و وجوب بحث، تفکر و تعمق در کلماتی که شرع مقدس و سیره اهل بیت (ع) بر آن تأکید دارد و در قرآن کریم ذکر شده است ـ که فتنه نیز از جمله آن ها است ـ بیان شده. سپس از (فتنه) به طور اخص در این مقوله ـ یعنی دلایل لزوم شناخت فتنه ـ قلم به نگارش در آمده است.

در فصل دوم با عنوان «اتیمولوژی (ریشه شناسی) فتنه» به دنبال یافتن ریشه یا ریشه هایی برای واژه فتنه در فرهنگ های لغت عرب، لغت نامه های فارسی و کتب تفسیری پرداخته می شود تا تمام وجوهات معنایی این واژه و رابطه آن با ریشه های سه گانه فتنه، در متون مختلف از دیدگاه لغوییون و واژه شناسان، مشخص شود.

در فصل سوم با عنوان «فتنه در علوم و ادبیات مختلف» به بررسی فتنه در علوم و ادبیات مختلف پرداخته می شود و وجوهات معنایی فتنه و ترکیبات آن در ادبیات فارسی، ادبیات عرب، ادبیات عرفانی، علم حروف و در نگاه تفسیری مورد تحلیل قرار می گیرد. فتنه در قرآن کریم و کلام ائمه معصومین (ع)، خصوصاً نهج البلاغه، دارای اهمیت بسیار است.

در فصل چهارم با عنوان «مفهوم فتنه از نگاه شرع مقدس» به واژه شناسی فتنه از نگاه شرع مقدس یعنی قرآن کریم و کلام امیرالمؤمنین علی(ع) در نهج البلاغه پرداخته و وجوهات معنایی آن در قرآن کریم و نهج البلاغه، شناسایی می شود. در فصل پنجم، ضمن مقایسه ریشه های سه گانه فتنه، با یکدیگر، با توجه به آنچه که در فصول گذشته بیان شده است، در یک جمع بندی، یک معنای ریشه ای جامع و کامل، به عنوان ریشه اصلی فتنه، برگزیده می شود و سپس تعریف جامع و کاملی برای فتنه از دیدگاه واژه شناسانه، بیان می شود.