مبانی زبان شناسی در جهان اسلام

معرفی کتاب

کتاب فوق در قالب شش فصل و با هدف بررسی دیدگاه های دانشمندان اسلامی اعم از دستورنویسان، متکلمان و متفقهان درباره زبان به رشته تحریر درآمده است.

در این اثر نگارنده با عنایت به مباحث اصلی مطرح در آثار مبانی زبان شناسی یعنی صوت شناسی، صرف، نحو و معنی شناسی به بحث درباره این موضوعات در فصل های جداگانه پرداخته است.
افزون بر این مباحث، نگارنده سعی دارد ضمن بررسی مکاتب مختلف در سنت زبان شناسی اسلامی یعنی مکتب بصره، کوفه و بغداد روش پژوهش در علوم اسلامی را با توجه به منطق اسلامی و اصول فقه روشن سازد تا در پرتو آن دیدگاه های دانشمندان اسلامی قابل درک گردد.
همچنین میان دستور سنتی غرب که بسیار مورد انتقاد زبان شناسی نوین قرار گرفته از یک سو و دستور سنتی اسلامی مقایسه ای صورت می گیرد که نشان داده می شود که سنت زبان شناسی اسلامی تا چه حد زبان شناسی امروزی نزدیک است.

فصل اول با عنوان «مقدمه»، جایگاه زبان شناسی را در میان علوم اسلامی دیگر مشخص و به خاستگاه آن در جهان اسلام که از دل قرآن نشأت یافته است، اشاره می کند. در این فصل ضمن بررسی مکتب های مختلف زبان شناسی در جهان اسلام (مکتب بصره و کوفه) و مقایسه دیدگاه های زبانی آنها، به چگونگی پدید آمدن مکتب بغداد اشاره شده است.

فصل دوم با عنوان «ویژگی های پژوهش»، نگارنده سعی کرده است روش پژوهش در علوم اسلامی را با توجه به منطق اسلامی و اصول فقه روشن سازد تا در پرتو آن دیدگاه های دانشمندان اسلامی قابل درک گردد.
در این فصل همچنین میان دستور سنتی غرب که بسیار مورد انتقاد زبان شناسان قرار گرفته و دستور سنتی اسلامی، مقایسه ای صورت گرفته و نشان داده شده است که زبان شناسی اسلامی تا چه اندازه از دستور سنتی غرب فاصله دارد و به زبان شناسی امروزی نزدیک تر است.

فصل سوم با عنوان «صوت شناسی»، مباحث چهارگانه صوت شناسی، صرف، نحو، و معنی شناسی مطرح شده اند.
بدین ترتیب که: فصل سوم کتاب به دیدگاه دانشمندان اسلامی دباره صوت شناسی اختصاص دارد که در آن دو دیدگاه متفاوت و مستقل، یکی از آنِ سیبویه و دیگری از آنِ شیخ الرئیس، اشاره و تأثیر دیدگاه های آنان در آثار نویسندگان بعدی بررسی شده است.
همچنین در این فصل، به علم تجوید که قاریان و حافظان قرآن آن را سینه به سینه نقل کرده و به شاگردان خود آموخته اند، توجه شده است.
زیرا بسیاری از مباحث صوت شناسی به ویژه در زمینه فرآیندهای آوایی در این علم بررسی شده اند و ضروری می نمود که دیدگاه آنان نیز در سایه دیدگاه قدما بررسی شود.

فصل چهارم با عنوان «صرف»، به موضوع صرف اختصاص دارد که در آن به طور مفصل آرا و دیدگاه های دانشمندان اسلامی چون سیبویه، ابن جنی، ابن یعیش، و ابن عصفور در این باره پرداخته شده است.

فصل پنجم با عنوان «نحو»، به نحو اختصاص دارد.
در این فصل به دو دیدگاه متفاوت و مستقل که یکی از آنِ سیبویه و اصحاب بلاغت مانند جرجانی، زمخشری، سکّاکی و قزوینی است و دیگری از آنِ اصحاب نحو پس از سیبویه در قرن های چهارم تا هفتم مانند این جنبی، زمخشری، استرآبادی و ... است اشاره شده است.
دیدگاه سیبویه و اصحاب بلاغت به دیدگاه نقش گرایان و دیدگاه دوم به دیدگاه ساخت گرایان در زبان شناسی نوین نزدیک است.

فصل ششم با عنوان «معنی شناسی»، به معنی شناسی یا علم دلالت اختصاص دارد که در آن از راه علوم اسلامی مانند منطق اسلامی و اصول فقه، دیدگاه های معنی شناختی دانشمندان اسلامی پی گرفته شده و به یاری کتاب های بلاغت، نظریه معنی شناسی اسلامی باز نموده شده است.
در این فصل به ویژه به رویکرد اصولین که دیدگاه های بسیار عمیق تری نسبت به منطقیون در زمینه استلزامات معنایی دارند، توجه شده است.