اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه در جمهوری اسلامی ایران

معرفی کتاب

پیشرفت، آبادانی و توسعه جمهوری اسلامی ایران از موضوعات شایان توجه نخبگان سیاسی در ادوار مختلف پس از پیروزی انقلاب بوده است. توسعه و برنامه های ملی توسعه محصول تلاش ها و کوشش های فکری نخبگانی است که در هر نظام سیاسی کشور حضور دارند و موفقیت برنامه های توسعه در گرو انسجام فکری و اجماع نظر نخبگان سیاسی است. «توسعه یافتگی» محصول عقلانیت، خردمندی و اجماع نظر نخبگان سیاسی است که در قالب «دولت توسعه گرا»، تبلور می یابد. کتابی که ملاحظه می شود پویشی علمی برای بررسی نقش اجماع نظر نخبگان سیاسی در توسعه کشور است. این بررسی با بهره گیری از رویکرد «توسعه تعالی محور» و «رویکرد دولت توسعه گرا» در چهار مقطع 1- دوره انقلاب 2- دوره جنگ تحمیلی 3- دوره سازندگی و 4- دوره اصلاحات انجام می گیرد.
سئوال های مهم و اساسی در این تحقیق عبارتنداز: الف: تعارض و عدم اجماع نظر نخبگان سیاسی درون حاکمیت در قالب دولت های مختلف جمهوری اسلامی ایران چه تأثیری در تصمیم گیری های مربوط به توسعه ملی و ناپایداری برنامه های توسعه در ایران داشته است؟ ب: روش ها و سازوکارهای حل تعارض در جمهوری اسلامی ایران کدام بوده و سازوکارهای مقبول تر حل تعارض کدامند؟
فرضیه اصلی این پژوهش عبارت است از: تعارض و عدم اجماع نظر نخبگان سیاسی حاکم مهمترین عامل در ناپایداری تصمیم گیریهای مربوط به توسعه و مشکلات موجود در راه پیشبرد برنامه های توسعه در جمهوری اسلامی ایران بوده است. همچنین فرضیه های فرعی ارائه شده در این پژوهش عبارتنداز: 1) فقدان مکتب فکری معیم مورد اتفاق و اجماع نخبگان در ایران. 2) نبود همبستگی ملی و اجماع عام در ایران. 3) شکاف ها و چندپارگی های اجتماعی و فرهنگی به ویژه شکاف نخبگان در ایران. 4) فرهنگ و ویژگی های شخصیتی نخبگان ایرانی.
همچنین پیرامون علل عقب ماندگی ایران سه گروه کلان نظریه ارائه داده اند که عبارتنداز: 1) نظریه هایی که عوامل خارجی را مسئول عقب ماندگی ایران می دانند. از جمله هجوم و حملات ترکان آسیای میانه و مغول ها و سلطه استعمار. 2) نظریه هایی که عامل ذهنی ـ فرهنگی و شخصیتی را عامل عدم توسعه و عقب ماندگی ایران تلقی می کنند. 3) نظریه هایی که عوامل و متغیرهای اقتصادی و به عبارت دقیق تر مناسبات تولیدی در ایران منشأ عدم توسعه تلقی می کنند.
اثر حاضر از نوع تحقیقات پس رویدادی می باشد که با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است. پژوهشگر با استفاده از تکنیک اسنادی با گردآوری اطلاعات تحقیق به بررسی عدم اجماع نخبگان سیاسی دولتی در خصوص توسعه و برنامه های توسعه کشور می پردازد. همچنین در این اثر از منابع اعم از کتابها مقاله ها متون سخنرانی ها، مصاحبه های نخبگان سیاسی تصمیم گیرنده مانند روسای جمهور، روسای سازمان مدیریت و برنامه ریزی، رؤسای مجلس شورای اسلامی، رؤسای بانک مرکزی و وزرای اقتصاد و دارایی و همچنین مدارک موجود پیرامون برنامه های مصوب توسعه اقتصادی و فرهنگی کشور بهره برداری شده است.
در این اثر تلاش شده است تا مشکلات ناشی از اختلاف نظرهای فردی و گروهی نخبگان سیاسی کشور در حوزه تصمیم گیری های مربوط به توسعه کشور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر نابسامانی های سیاست های توسعه در ایران بررسی شود. تحلیل روش های موجود برای حل تعارض ها و رسیدن به اجماع سازنده و منطقی برای پیشبرد اهداف توسعه و نشان دادن کاستی های این روش ها و ضرورت اتخاذ روش های مناسب تر که مأخوذ از منابع اصیل دینی و راه های علمی جهان امروز هستند از جمله اهداف اساسی در این اثر می باشد تا نخبگان سیاسی ایرانی با عقلانیت و خردمندی، نقاط مشترک را ملحوظ نظر جدی قرار داده و موارد اختلافی را که در بسیاری از موارد موجبات نزاع و تعارض را فراهم می آورد به نحو مناسب تر مدیریت نماید تا برنامه های توسعه کشور روان تر و سریع تر جامه عمل بپوشد و شاهد دستیابی به قله های رفیع پیشرفت، ترقی و توسعه تعالی محور در ایران اسلامی باشیم..
در این اثر در فصل اول کلیات کار در قالب پیشگفتار، بیان مسئله، فرضیه ها، مفاهیم کلیدواژه ها و پیشینه آثار معرفی و در فصل دوم مبانی نظری و مدل تحلیل مورد استفاده معرفی گردیده است. بر همین مبنا در این فصل تئوری ها و مکاتب مهم توسعه، توسعه در اسلام، نخبه گرایی و اجماع نخبگان و نخبه گرایی کلاسیک، نخبه گرایی نوین و نخبه گرایی در اسلام مورد بررسی قرار گرفته و محقق با مبنا قرار دادن نخبگان سیاسی درون حاکمیت و تصمیم گیرنده به عنوان واحد تحلیل که در قالب دولت های مختلف در ادوار حیات جمهوری اسلامی نمود پیدا می کند به ارائه تحلیل کاربردی می پردازد.
در فصل سوم اجماع نظر نخبگان سیاسی و توسعه اقتصادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این فصل با استناد به مدارک موجود پس از نگاهی مختصر به وضعیت و تاریخچه برنامه ریزی توسعه در ایران به بررسی و تحلیل اجماع نظر و اختلاف های نخبگان سیاسی درون حاکمیت در قالب برنامه های اول، دوم و سوم توسعه پرداخته و نوع نگرش آنان نسبت به توسعه اقتصادی و موراد عدم اجماع نظر و عدول آنان از برنامه های پیش بینی شده را به ویژه در خصوص موضوعات مهمی مانند خصوصی سازی، اقتصاد جهانی، سرمایه گذاری خارجی در ادوار مختلف جمهوری اسلامی ایران ـ دوره انقلاب، دوره جنگ، دوره سازندگی و دوره اصلاحات ـ مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در فصل چهارم پس از نگاهی اجمالی به مفهوم توسعه سیاسی و نشانگان آن به بررسی چگونگی اجماع نظر نخبگان در خصوص توسعه سیاسی در جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. آنچه در این فصل درخور توجه است فقدان تأکید مستقیم بر مقوله توسعه سیاسی در برنامه های اول، دوم و سوم توسعه کشور است. همچنین نخبگان سیاسی درون حاکمیت در ادوار مختلف جمهوری اسلامی ایران در خصوص ویژگی ها، ضرورت و اولویت توسعه سیاسی در مقام نظر و عمل اختلافات زیادی داشتند که در این فصل به اهم آنها اشاره شده است.
در فصل پنجم با نگاهی به مفهوم توسعه اجتماعی، فرهنگی به بررسی چگونگی عدم اجماع و اجماع نظر نخبگان سیاسی درون حاکمیت و تحولات توسعه اجتماعی و فرهنگی در دوران انقلاب، جنگ، دوره سازندگی و دوره اصلاحات پرداخته شده است.
در فصل ششم پس از نگاهی اجمالی به تعاریف تعارض و انواع آن به نهادهای موجود قانونی مدیریت حل تعارض در جمهوری اسلامی پرداخته و سپس موارد مهمی از نقش نهاد رهبری و مجمع تشخیص مصلحت را به عنوان مهمترین نهادهای حل تعارض مورد بررسی قرار داده شده است و در پایان تلاش دارد برای افزایش بهره وری نهادهای مزبور پیشنهادهایی را در قالب سازوکارهای حل تعارض ارائه گردد. و در فصل هفتم نیز به نتیجه گیری اختصاص یافته است.