تاملاتی در مباحث فرهنگ اسلامی

معرفی کتاب

این کتاب حاوی مقالات و یادداشت هایی است که طی دو دهه به رشته تحریر در آمده اند و البته منتشر نشده اند و اکنون در کتاب «تأملاتی در مباحث فرهنگ اسلامی» در چهار بخش علوم قرآن و حدیث، فقه و اصول، کلام و فرق و فرهنگ ملل اسلامی نظم و تدوین یافته اند.
پاکتچی بر مقدمه ای که بر کتاب خود نوشته، آورده است که «هر کدام از این مقالات و نوشته های کوتاه، محصول یک مقطع از زندگی مؤلف در طول این دو دهه است که با وجود تنوع موضوعی و تنوع روش شناختی، می تواند هم درزمانی و هم هم زمانی ارزیابی شود. ارزیابی درزمانی بدان معنا که نگارنده مانند هر جوینده دانش، مقاطع گوناگونی را در طول دو دهه اخیر سپری کرده، هر از گاهی بر یک حوزه موضوعی تمرکز یافته، با حوزه ای تازه از دانش انس گرفته و بدان تعلق خاطری یافته و سپس راه به سوی حوزه های دیگر گشوده است».
پاکتچی البته تنوع موضوعی این مجموعه را، به علت آشنایی و ممارستش در به کارگیری حوزه های روشی مختلفی که در طول مدت نگارش این مقالات با آن ها آشنا شده است، همراه با یک روند رو به گسترش در سودبری از روش های پژوهش دانسته و در مورد وجه انسجام بخش این مجموعه بر این نکته تکیه کرده است که «در طول دو دهه گذشته که این نوشته ها فراهم آمده اند، به عنوان اندیشه ای که ذهن او را همواره به مشغول می داشته و او را به این سو و آن سوی دانش می رانده، یک مسئله محوری وجود داشه است؛ شناخت اسلام.»
او البته این تلاش را معطوف به شناختی همه جانبه از اسلام معرفی می کند که در آن نه شاخه ای از علوم اسلامی از شاخه های دیگر بریده باشد و نه این که شناختی باشد که خود را به عرصه نظریات محدود کرده و از تاریخ و واقعیت زیسته مسلمانان جدا ساخته باشد.
مقالاتی که در بخش علوم قرآن و حدیث این مجموعه آمده است، عبارتند از «سنت های املایی [ارتوگرافی] در خط عربی متقدم با توجه به انعکاس آن در نسخه های قرآن»، «حسین بن واقد مروزی و بنیانگذاری مکتب خراسان اصحاب حدیث» و «سهم علمای شرق ایران و آسیای مرکزی در تدوین حدیث».
در بخش فقه و اصول نیز مقالاتی همچون «آب در فرهنگ و اندیشه اسلامی»، «آب در فقه اسلامی»، «کمینه گرایی و بیشینه گرایی در تاریخ فقه اسلامی»، «پیجویی زمینه ها برای مباحث حقوق و اقتصاد در فقه اسلامی»، «نقد معتدل بر اصولیه نزد شیخ بهایی» و «مسئله اجماع؛ از ساحت تصدیقات به تصورات» آمده است.
«ابوسهل نوبختی»، «آثار شناختی روزمرگی و آشنایی زدایی (با تکیه بر فضای اندیشه ورزی روسیه)»، «رویکردی کلامی به صحیح بخاری»، «زمینه های تحکیم و مقوله های فرهنگی در جوامع صدر اسلام» و «تحکیم و انگاره های سیاسی صدر اسلام» مقالات بخش کلام و فرق در این کتاب هستند.
بخش فرهنگ ملل اسلامی نیز شامل دو مقاله با عناوین «نقد خودگرایی در اندیشه سیاسی حسن به ثابت» و «چینش لایه های تاریخی به مثابه بازتعریف یا تضمین؛ مورد مسجد جامع اصفهان» است.
خود نویسنده هدف از ارائه همزمان این مقالات را نه یک انگیزه صرفاً آرشیوی، بلکه ایجاد نوعی پویش با تکیه بر برآیند این نوشته های پراکنده عنوان کرده است و البته خاطرنشان کرده است که خواننده نیز با مروری گذرا بر مقالات این مجموعه می تواند اذعان کند که این همگرا دیدن علوم و معارف اسلامی، و همراه دیدن ساحت نظر و واقعیت، نگرشی است که بر تمامی دستاوردهای دو دهه گذشته وی در مجموعه «تأملاتی در مباحث فرهنگ اسلامی» سایه افکنده است و خود می تواند توضیحی برای گستره تنوع موضوعی پژوهش ها نیز باشد.