قرابادین کبیر (دوره دو جلدی)

معرفی کتاب

قرابادین، یا داروسازی یکی از مباحث اصلی درطب سنتی است. لزوم داروسازی زمانی بیشتر احساس می شود، که داروی تکی نتواند بیماری را معالجه نماید، یا شخصی چند بیماری داشته باشد. در این صورت ممکن است یک داروی ساده نتواند بیمار را معالجه نماید. البته اگر یک داروی تکی پیدا شود که به تمامی موارد مورد نیاز بیمار پاسخ دهد و بیمار و بیمارها را کفایت نماید، بهتر است با همان داروی تکی معالجه گردد و از بکار بردن داروهای مرکب پرهیز شود. از مهمترین متونی که در داروسازی سنتی در زمینه ترکیب داروها، ساخت و فراوری اشکال دارویی سنتی کاربرد دارد قرابادین است. قرابادین عبارت است از یک لیست یا نسخه از داروها و فراورده های دارویی. در قرابادین ها نحوه تهیه اشکال دارویی و ترکیب داروهای مفرده و نحوه نگهداری و مصرف آنها به تفضیل بیان می گردد.

قرابادین ها یا قسمتی از یک کتاب بزرگ پزشکی هستند مانند قرابادین موجود در قانون ابن سینا یا قرابادین موجود در کتاب ذخیره خوارزمشاهی یا خود کتابی جداگانه اند از جمله قرابادین کبیر، قرابادین اعظم، قرابادین صالحی، قرابادین شفایی و قرابادین معصومی. کتاب قرابادین منظوم فی طب از جالب ترین کتاب های قرابادین است که در زمینه ساخت داروهای ترکیبی گیاهی و طبیعی وجود دارد. این کتاب در نهایت سادگی، خلاصه بودن و عدم گزافه گویی و ذکر مطالب اضافی، به طرز هنرمندانه ای به سبک شیوا و شیرین نظم نگاشته شده و شامل ابیات کوتاه و رسایی است که نگارنده آن با مهارت خاصی اجزا، شکل داروها، ساخت داروها، مقادیر مصرف و دیگر اطلاعات مربوط به آنها را در قالب شعر به رشته تحریر در آورده است. این کتاب در 21 باب بر اساس شکل دارویی سروده شده است.

باب اول در بیان ربوب و اشربه، باب دوم در بیان اطریفل و معجون ها، باب سوم در بیان مفرحات که در تلطیف روح مؤثر است، باب چهارم در مباحث تریاق ها، باب پنجم در ایارج و حب، باب ششم در بیان مطبوخات، باب هفتم در بیان شیافات و حقن، باب هشتم در بیان اقراص، باب نهم در بیان گوارشات و سفوف، باب دهم در ادهان، باب یازدهم در بیان لعوقات، باب دوازدهم در بیان مقی (قی آورها)، باب سیزدهم در بیان سعوطات و عطوسات و بخور، باب چهاردهم در بیان مرهم ها و ذرورات، باب پانزدهم در بیان داروهای چشمی، باب شانزدهم در بیان اطلیه، کماد و ضماد، باب هفدهم در بیان مربیات، باب هجدهم در بیان غرغره ها، باب نوزدهم در بیان انواع نطولات، باب بیستم در داروهای مو و باب بیست و یکم در بیان انواع سنون و ترکیبات آن. سراینده این کتاب که به نظر می رسد "شرف" نام داشته باشد، کتاب را به پادشاه تیموری الغ بیگ (۷۹۵ تا ۸۵۳ هجری قمری / ۷۷۲ تا ۸۲۸ هجری خورشیدی / ۱۳۹۳ تا ۱۴۴۹ میلادی) تقدیم کرده است. از این کتاب تنها یک نسخه رنگی در 228 صفحه در کشور ترکیه وجود دارد.