خیزش جنوب؛ قیام ضد استعماری مردم بوشهر علیه تجاوز نظامی بریتانیا

معرفی کتاب

بوشهر در دوره قاجار معتبرترین بندر تجاری ایران بود؛ به طوری که بیشتر دولت های بزرگ اروپا در این شهر نمایندگی تجاری و سیاسی داشتند. علاوه بر آن، این بندر به منزله دروازه جنوبی ایران برای تبادل افکار سیاسی و مناسبات فرهنگی نیز بود. از دید کارگزاران بریتانیا، بوشهر مناسب ترین بندر در خلیج فارس برای تجارت به شمار می رفت که مقارن آن ایام، مملو از تجار داخلی بود که با آزادی کامل به خرید و فروش و صدور کالاها اشتغال داشتند. از این رو، نمایندگی بوشهر به عنوان زیرمجموعه شرکت هند شرقی، محافظت از کشتی ها و محموله های تجاری بازرگانان تحت پوشش شرکت هند شرقی در حوزه خلیج فارس را بر عهده گرفت.

هدف از کتاب "خیزش جنوب: قیام ضد استعماری مردم بوشهر علیه تجاوز نظامی بریتانیا"، بیان چگونگی لشکرکشی انگلستان به افغانستان و خلیج فارس است که به اشغال بوشهر و در نهایت، تفکیک افغانستان از ایران منجر شد که طبق عهدنامه پاریس به کلی از ایران جدا گردید و به کشوری مستقلِ ساخته و پرداخته انگلستان تبدیل شد.

در نیمه اول دوره قاجار مسئله افغانستان و مداخلات انگلیس در خلیج فارس موضوعاتی مرتبط با هم و پیچیده شده بود. به همین دلیل، مسئله افغانستان و خلیج فارس بارها در دوره قاجار موجب برخورد ایران و انگلیس شد که در هر نوبت، مردم جنوب(بوشهر و توابع آن) با ایثار جان و فداکاری برای دفاع از استقلال میهن تلاش کردند.

قیام ضد استعماری مردم بوشهر، دشتی، دشستان و تنگستان در قرن نوزدهم و بیستم میلادی، نقطه عطفی در مبارزات مردم ایران علیه متجاوزان مستکبر و ستمگران استثمارگر محسوب می شود که تاکنون تلاشی همه جانبه برای شناخت و معرفی آن صورت نگرفته است. در دوره قاجار، مردم استان بوشهر، چهار بار با تهاجمات انگلستان به مرزهای جنوبی ایران مقابله کردند که این مقاومت ها در تاریخ معاصر ایران بی نظیر است.

قدر مسلم، بیان ایثار و ایستادگی مردم جنوب برای حفظ آزای و استقلال و دفاع از دین و میهن، نقش الگویی سازنده در آشنا کردن نسل حقیقت جوی ایران با اصل دفاع از دین و میهن و هویت ملی از سویی و افزایش ایمان مذهبی و آگاهی از ارزش های اسلامی در تحولات سرنوشت ساز اجتماعی و مبارزه با ظلم و تجاوز از دیگر سو دارد.

همین ضرورت ها موجب شد تا کتاب خیزش جنوب نتیجه تلاش علمی دکتر محمدامیر شیخ نوری به بررسی و تحلیل زوایای گوناگون قیام های ضداجنبی مردم بوشهر پرداخته و گوشه های تاریک و مبهم قیام خونبار مردم آن سامان را روشن و آشکار سازد.

روش تحقیق در این کتاب، تاریخی است، اما تاریخی به مفهوم سنتی، یعنی وقایع نگاری نیست؛ بلکه این وقایع و اتفاقات با روش تحلیلی بررسی شده اند. در این تحقیق، از منابع بی شماری استفاده شده است. حدود 165 کتاب فارسی، پانزده مقاله و هشت کتاب لاتین و همچنین اسناد زیادی که تعدادی از آنها ضمیمه تحقیق شده است.

فهرست کتاب:

*1.مقدمه

*2.فصل اول: تعاریف و کلیات
1.واژه استعمار
2.واژه امپریالیسم
3.موقعیت سیاسی و استراتژیکی خاورمیانه
4.استعمار نو
5.استعمار فرانو
6.چگونگی بوجود آمدن جنبش های انقلابی

*3.فصل دوم: واکنش ها و مواضع گوناگون فکری-سیاسی کشورهای اسلامی در برابر تهاجم استعمار
1.پیروی از تمدن غرب
2.جریان احیاء و بازسازی تفکر دینی(خیزش اسلامی)
3.جریان احساسات ناسیونالیستی

*4.فصل سوم: آغاز روابط ایران با اروپا
1.زمینه ای بوجود آمدن جنبش های ایرانیان در دوره قاجار
2.ویژگی های فکری-فرهنگی ایرانیان
3.رقابت روس و انگلیس در ایران و شبه قاره هند

*5.فصل چهارم: بحران هرات و لشکرکشی انگلستان به بوشهر
1.لشکرکشی محمدشاه قاجار به هرات
2.اشغال بوشهر، اهرم فشار انگلستان بر سر هرات
3.حمله انگلیس به بوشهر در سال 1254ق/1838م
4.شیخ حسن آل عصفور، پیشوای نبرد علیه اشغالگران انگلیس در بوشهر
5.باقر خان تنگستانی

*6.فصل پنجم: هرات در دوره ناصرالدین شاه و لشکرکشی دوباره انگلستان به خلیج فارس
1.تعهدات دولت ایران در باب هرات
2.حمله ایران به هرات
3.حمله انگلستان به خلیج فارس و اشغال دوباره بوشهر
4.علل قطع روابط ایران و انگلیس در سال 1856م/1272ق
5.لشکرکشی دوباره انگلستان به بوشهر
6.عکس العمل دولت ایران در برابر لشکرکشی انگلیس
7.نقش علما در مبارزات ضداستعماری مردم جنوب سال 1273هجری قمری

*7.کتابنامه

*8.نمایه اعلام

*9.نمایه موضوعی

*10.ضمائم