کمین و سه فیلمنامه کوتاه

معرفی کتاب

کمین کتابی است ساده و کم حجم که در 95 صفحه یک فیلمنامه کوتاه و سه فیلمنامه بسیار کوتاه با عناوین کمین، قاصد، بولدوزرچی و ضریح را پس از گذر سال ها از تالیف آن، در قاب یک کتاب به مخاطبان قلم شجاعی ارائه کرده است.
کمین داستانی پرتعلیق را در کوران حوادث غرب کشور در سال های نخست پیروزی انقلاب اسلامی روایت می کند. معلمی با یک خودرو جیپ در میان روستاهای مختلف کردستان کتاب توزیع می کند و در یکی از آخرین سفرهایش در کمین نیروهای آشوبگر و ضدانقلاب محلی گرفتار می شود. روستاییان پس از مطلع شدن از این واقعه از کانال های مختلفی اعم از شبیخون زدن به اردوگاه آشوبگران و نیز مذاکره با آنها سعی در نجات معلم دارند.

داستان کمین در گاه نخست و با توجه به شخصیت پردازی برای افراد حاضر در آن، چیدمانی منطقی و باور پذیر و غیرکلیشه ای دارد و می توان در لابه لای سطور آن به یک تصویر آگاهانه مبتنی بر رفتارشناسی صحیح از حوادث و شخصیت های انقلابی و ضدانقلابی در سال های پایان دهه پنجاه و اوایل دهه شصت رسید. در عین حال کمین نمایشی جذاب و پرکشش از صحنه های تعقیب و گریز در کوهستان را به نمایش کشیده است که در نوع خود قابل توجه است و در این میان تلاش شجاعی در این متن کوتاه برای توصیف میزانسن هایی که سرمای کوهستان را به همراه انجماد حاصل از ترس در درون مخاطب تلقین می کند بسیار قابل اعتناست.

داستان کوتاه قاصد اما در فضای جبهه های جنگ تحمیلی می گذرد و داستان کوتاه آن به ماجرای شهادت سومین برادر از جمع چهار برادر یک خانواده باز می گردد. رزمنده ای سعی دارد تا خبر شهادت برادر سوم را به آخرین برادر برساند اما پس از رویت او از وی می شنود که برادرش پس از شهادت به دیدار او رفته و خبر شهادتش و زنده ماندن برادر چهارم را به او داده است.
قاصد بیش از هر موضوع از عنصر پایان بندی تاثیرگذار و غافل گیر کننده در مواجهه با مخاطب بهره می برد. ضرب آهنگ عبارات و کلمات پایانی این متن کوتاه که به نوعی پیشگویی درباره شهادت برخی از رزمندگان و زنده ماندن برخی دیگر از آنهاست، به این داستان فضای ماورایی و سورئال داده است.

شجاعی متن این فیلم نامه کوچک را با وجود ساختارمندی تصویری آن به گونه ای روایت می کند که مخاطب آن بیش از هر چیز مبهوط شخصیت پردازی افراد حاضر در آن به ویژه آخرین برادر از جمع چهار برادری که سه نفر از آنها شهید شده اند، می شود.
داستان بولدوزرچی را می توان تلاش برای بیان داستانی طنز از یک رویداد متحورانه در جبهه دانست. یک بولدوزرچی ایرانی با حضور در منطقه نظامی عراق خود را به جای یک سرباز عراقی جا می زند و به تخریب خاکریز دشمن می پردازد.

طنز حاکم بر ساختار روایت این اثر در کنار ماجرای جذاب و عجیبی که دستمایه خلق این روایت شده است بیش از هر چیز به فضای این داستان تصویری بدیع بخشیده است که تلاش شجاعی در آن برای بهره مندی از زبان روایی طنز منجر به دور شدن آن از فضای روایی کلیشه ای شده است.
در داستان ضریح نویسنده سعی کرده در فضایی خاص به تلاش چند رزمنده برای به غارت نرفتن ضریح امامزاده شهرشان پس از ویران شدن توسط ارتش عراق بپردازد.
این داستان بیش از آنکه در بیان خود مدیون دیالوگ ها و کنش های گفتمانی شخصیت های خود باشد، سعی دارد با صحنه پردازی و بیان تنظیم مسیر حرکت دوربین در متن و توصیف صحنه های نبرد و درگیری به اقتضاء کوچکی متن به خود جان ببخشد.

کمین و سه فیلم نامه کوتاه موجود در آن را به عبارتی ساده می توان تلاشی برای تجمیع چهار موقعیت داستانی مجزا در فضاهای متفاوت قلمداد کرد که شخصیت های حاضر در ساخت همگی آنها در ساحت های سازنده شخصیت انسان مومن مشترک هستند.
کمین هر چند که در سه بخش از خود در حد یک فیلم نامه بسیار کوتاه ظاهر شده است که هر یک از آنها شاید بتواند منجر به ساخت اثری سینمایی در قالب چند دقیقه شود، اما در مجموع تمامی آنها به خوبی از عنصر غافلگیری برای مواجهه با مخاطب خود بهره برده و او را به پیگیری خود وادار می کنند.