بوروکراسی و توسعه در ایران: نگاهی تاریخی - تطبیقی

معرفی کتاب

کتاب فوق؛ متشکل از سه بخش است. بخش نخست؛ به مبانی نظری اداره امور دولتی تطبیقی و توسعه اختصاص دارد. این بخش شامل سه فصل از کتاب مدیریت دولتی: دیدگاهی تطبیقی نوشته فرل هدی است. در فصل دوم کتاب، نویسنده به توصیف ویژگی های ساختاری و رفتاری بروکراسی پرداخته است. کانون بحث ضرورت استفاده از بروکراسی برای مقایسه نظامهای اداری جوامع دنیاست. موضوع فصل سوم، مفاهیم تحول نظامهای سیاسی است. در این فصل مفاهیم نوگرایی، توسعه و تغییر که در ادبیات توسعه فراوان به کار رفته اند توصیف می شوند. مدیریت در کشورهای در حال توسعه، موضوع فصل چهارم است. نویسنده در این فصل به توصیف ویژگیهای سیاسی این جوامع می پردازد و موانعی که بر سر راه توسعة سیاسی کشورهای در حال توسعه قرار گرفته اند را بر می شمرد. نویسنده با مرور نوشته های صاحبنظران علوم سیاسی و ارایه ن.ع شناسی رژیم های سیاسی کشورهای جهان می کوشد تا بین رفتار بروکراتیک در جوامع کنونی دنیا و نوع رژیم سیاسی آنها همبستگی برقرار کند. بخش پایانی فصل به توصیف ویژگیهای مشترک بروکراسی در کشورهای در حال توسعه اختصاص دارد.

بخش دوم؛ کارکردهای حکمرانی و اداره امور دولتی در ایران عصر هخامنشیان، دوره سلجوقیان و عصر صفویان به توصیف در آورده است. در فصل پنجم با عنوان مدیریت دولتی در عصر امپراتوری جهانی هخامنشیان، نویسنده از سنت حکومتداری ایرانیان دوران باستان اطلاعاتی را در اختیار ما قرار می دهد. در این نوشته به سابقة حکومتداری ایرانیان در 6000 سال قبل از میلاد و به دوره امپراتوری عیلام اشاره شده است. همچنین اداره امور دولتی در عصر مادها و در پی آن در دوران هخامنشیان تشریح می گردد. در این مطالعه به سازمان و ساختار سیاسی و اداری هخامنشی در دوران کوروش و نقشی که بوروکراسی در اداره امپراتوری گسترده هخامنشیان ایفا کرده است اشاره شده است. اصلاحات اداری داریوش بخش دیگری از این مطالعه را دربر دارد و در پایان نویسنده خاطر نشان می کند که از شیوة رهبری و مدیریت هخامنشیان درسهای فراوانی می توان آموخت. در فصل ششم کتاب وزارت به عنوان مهمترین نهاد اداره امور دولتی عهد سلجوقی مورد بحث قرار گرفته است. در این فصل نویسنده بحث مفصلی درباره گمارش وزیر، آموزش و کارآموزی وی، پشتوانة مذهبی، فرهنگی و علایق وزیر و بالاخره جنبه های قوت و ضعف وزارت در عصر سلجوقی ارایه می دهد. فصل هفتم کتاب به کوشش های سلاطین صفوی و نقش بروکراسی صفوی در تجدید حیات اقتصادی و اجتماعی ایران اشاره دارد. نویسنده در این فصل به ساختار سیاسی صفویان و نقش پادشاهان و وزرای صفوی در اداره امور کشور می پردازد و مدعی است نظام اداری صفویان، نظامی فضیلت سالار است.

بخش سوم کتاب نیز از سیاست و اداره امور در عصر پهلوی و مدیریت دولتی در جمهوری اسلامی ایران نیز سخن به میان آورده است. در فصل هشتم، روابط بوروکراسی و توسعه عصر محمدرضا شاع به توصیف درآمده است. نویسنده در این فصل انقلاب تحلیل نسبتاً جامعی از تحولات سیاسی و اداری این دوره ارایه می دهد. در این فصل نویسنده ایدئولوژی انقلاب سفید را مورد تحلیل داده و مدعی شده است که اگر نوسازی یک جامعه منشأ درونی نداشته باشد به احتمال زیاد، شکوفایی و توسعة همه جانبه را در پی نخواهد داشت. فصل نهم کتاب توصیفی از روابط بوروکراسی و نهادهای سیاسی در دوران پس از انقلاب اسلامی است. در این فصل محیط سیاسی بوروکراسی ایران مورد تحلیل قرار گرفته است. روابط قوای سه گانه و نهادهای سیاسی تأثیرگزار بر بوروکراسی به توصیف درآمده اند. تحلیل از ساختار بوروکراسی ایان و نظام خدمات کشوری ارایه شده است و در بخشهای پایانی فصل سازوکارهای نظرات بر بوروکراسی و چالش های عمده ای که فراروی مدیریت دولتی ایران قرار دارد مورد بحث قرار گرفته اند. فصل دهم کتاب شامل نکات عمده ای از تجارب حکومتداری و مدیریت دولتی ایران در دوره های گذشته است. در این فصل نویسنده کوشیده است شیوه های اداره امور دولتی ایران را آنچنان که نویسندگان کتاب توصیف کرده اند تلخیص کند و نکات قوت و ضعف ان را برشمرد با این امید که تجارب گذشته، آموزه هایی برای حال و آینده در بر داشته باشد.