مبانی و روش اندیشه علمی امام صادق علیه السلام

معرفی کتاب

در این کتاب مقالاتی از مهدی گلشنی، احد فرامرز قراملکی، اصغر افتخاری، مرتضی ایروانی، حسام الدین آشنا، احمد پاکتچی، عادل پیغامی، محمدحسین توانایی، محمدجواد جاوید، فرامرز حاج منوچهری، بی بی زینب حسینی، شهرام خداوردیان، مرتضی خرمی، یاسین شکرانی، کسری صادقی زاده، عیسی علیزاده، ابولفضل علیزاده قلعه جوقی، مهدی قضاویزاده، مجید کافی، رضا محمدزاده، عبدالهادی مسعودی، سید ابوالقاسم نقیبی و حسین هوشنگی درج شده است.

امام جعفر صادق علیه السلام شخصیتی محوری در میان ائمه دوازده گانه علیه السلام است که به عنوان تدوینگر تعالیم امامیه و بنیانگذار مذهب جعفری شناخته می شود. آن حضرت در حوزه های مختلف معارف دینی، مشتمل بر عقاید، اخلاق و فقه دارای آموزه ای سامان یافته و گسترده بود و از همین جهت، بخش عمده ای از مواضع شیعیان در مواجهه با مذاهب و وجوه تمایز آنان نسبت به فرق گوناگون، بر بنیاد آموزه های آن حضرت شکل گرفته است.

کتاب «مبانی و روش اندیشه امام صادق(ع)» با هدف آشنایی با شخصیت، مبانی و روش اندیشه آن امام همام در قالب 21 فصل (مقاله) به نگارش در آمده است:

فصل اول با تکیه بر رویکرد تاریخی در روش نظریه پردازی داده بنیاد به کاوش در متون تاریخی و حدیثی مرتبط با امام جعفر صادق(ع) می پردازد و مدلی برای درک مبانی فکری و شیوه های عملی آموزش و پژوهش در سیره علمی آن حضرت پیشنهاد می کند. فصل دوم در مورد محوری ترین مسائل کلامی از جمله توحید، قدر، ایمان، حجت و مساله غلو به بحث و بررسی پرداخته است.

فصل سوم ابتدا با تعریف مفاهیم بنیادی همچون علم، رای، فقه و تفقه از نگاه حضرت و ذکر مبانی لازم برای توضیح فقه جعفری از جمله «محورت تشیع یا تکلیف» و «منابع احکام» مقدمات اساسی بحث در رابطه با تلاش حضرت برای تدوین فقه بیان شده است. سپس موضع آن حضرت درباره روش ها و ادله رایج در میان دیگر فقیهان عصر مورد ارزیابی قرار گرفته؛ و در پایان نیز زمینه های دوام مذهب جعفری مورد بحث قرار گرفته است.

فصل چهارم درباره وحی، عقل، حواس، فطرت، تاریخ، کشف و شهود بحث و بررسی شده است. فصل پنجم در مورد معرفت شناسی در مکتب امام صادق(علیه السلام)؛ نقش عقل در شناخت؛ مسئله علم نافع؛ آفات شناخت؛ پیش فرض های متافیزیکی علم و حاکمیت اصل علیت بحث شده است. در فصل ششم که در مورد عقل و کارکردهای آن از منظر امام صادق(علیه السلام) است، پیرامون معناشناسی عقل، کارکردهای عقل از منظر امام، معیار شناخت خداوند، عقل و درک حسن و قبح، پرستش خداوند و اکتساب بهشت، عقلانیت و رستگاری و ... بحث شده است.

فصل هفتم که در مورد کارکرد معرفت وحیانی امام صادق(علیه السلام) در حوزه علوم اسلامی است. در مورد کارکردگرایی، معرفت دینی وحی، ویژگی های معارف وحیانی الهی، آسیب ناپذیری معارف وحیانی در فقه و تفسیر و کارکرد معارف وحیانی امام در حوزه های مختلف دینی بحث و بررسی شده است. فصل هشتم ضمن بازکاوی نقش های متعدد سنت و حدیث نسبت به قرآن، با استناد به منابع معتبر تفسیری و حدیثی، گونه های مختلف تفسیر را از نگاه امام صادق(ع) و در روایات تفسیری به جای مانده از حضرتش، فرادید بررسی کرده است.

در فصل نهم کوشیده شده است تا معنای روایت «انّما علینا ان نلقی الیکم الأصول و علیکم ان تفرّعوا» براساس دیدگاه فقیهان روشن شود و سپس به مهم ترین واژة به کار رفته در روایت که اصول است پرداخته و معنای اصل روشن گردد و سپس با تکیه بر اصول و قواعد کلی به برخی ابتکارات امام صادق(ع) در دو زمینة قواعد فقه و قوانین اصول پرداخته و با بررسی نمونه هایی کوشش ایشان در این راستا تبیین شود.

فصل دهم پیرامون رهیافتی مقدماتی به درک کنش عقلی و وجودی «تأویل» در تفسیر منسوب به امام جعفر صادق (علیه السلام)اختصاص دارد. فصل یازدهم سعی دارد برخی از وجوه تمایز مناظرات آن حضرت را مشخص ساخته و الگوی مناسبی جهت بحث و گفتگو با صاحبان رأی و اندیشه در عرصه تبلیغ و ترویج دین ارائه نماید. فصل دوازدهم که در مورد نظریه دلالت و معنا در آموزه امام صادق(علیه السلام) می باشد در مورد تولید معنا در فرآیند تعامل، رابطه دوسویه در سطح گفته، سطوح زَبَرین و زیرین معنا و گزینش تعبیر و پایش دلالت بحث و بررسی شده است.

فصل سیزدهم به دیدگاه های اقتصادی امام جعفر صادق (علیه السلام) اختصاص دارد. فصل چهاردهم سعی دارد تا به این پرسش اساسی یعنی؛ سیاست از حیث نظری، معرفتی، روشی و کاربردی چه جایگاهی در گفتمان اسلامی دارد؟ پاسخ دهد. برای نیل به این منظور سعی شده است تا چارچوب شکل نظری جامعی را که به تحلیل سیاست در چهار سطح اساسی هستی شناسی، معرفت شناسی، غایت شناسی و روش شناسی می پردازد، طراحی و به مخاطبان ارائه گردد. فصل پانزدهم با مفروض قلمداد کردن تعقل محوری در مکتب حقوقی، قصد دارد تا فرضیه اشتراک رویکرد علمی در ارتباط با حقوق بنیادین انسانی را بررسی کند.

فصل شانزدهم به بررسی روش شناسی مطالعات حوزه اخلاق در مکتب امام صادق(علیه السلام) پرداخته شده است. فصل هفدهم با عنوان نقش تعینات اجتماعی در فقه مکتب امام صادق(علیه السلام)؛ در مورد تعینات اجتماعی؛ منشور فقه اجتماعی؛ شرایط صدور متن؛ شرایط فهم متن؛ تعینات اجتماعی ـ فرهنگی صدور روایات؛ عمق تعین؛ درجه تعیّن؛ سطح تعیّن؛ عامل مسلّط در تعیّن؛ آماج (موضوع) تعین، مبانی و اصول فقه اجتماعی و روش شایسته فقه اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل هجدهم به روش شناسی مطالعات حوزه فلسفه براساس آموزه های مکتب امام صادق(علیه السلام) اختصاص دارد و به دنبال پاسخ دادن به این سؤال مهم است که آیا امکان تدوین منطق فکر و اندیشه به معنای فلسفی و علمی کلمه براساس آموزه ها و سیرة عملی امام صادق7 وجود دارد؟

در فصل نوزدهم ضمن بررسی مقایسه ای مطالعه انسان از دیدگاه روان شناسان و مکتب علمی امام صادق(ع) و تبیین ابعاد شخصیت انسان (جسمی و روحی ـ فردی و اجتماعی)، بر روی این مطلب تأکید کرده است که در مطالعات روانشناسی لازم است به نقش عوامل فوق مادی، فطرت، نیت خالص و انگیزه های الهی در سعادت و خوشبختی دنیوی و اخروی انسان و پیروی از تمایلات و خواهش های نفسانی در به انحراف کشیدن و سقوط انسان توجه نمود. در فصل پیرامون تعامل حدیث با دانش های بشری از دیدگاه امام صادق(علیه السلام)، بحث و بررسی شده است. فصل بیست و یکم نیز به ارزیابی آثار منتسب به امام صادق (علیه السلام) در میراث اسلامی اختصاص یافته است.