عهدنامه امیر (ع): جان مایه خرد معنوی در حکم رانی و سنت انبیاء

معرفی کتاب

اثر حاضر با هدف روایت گری سنت انبیاء الهی و بر مبنای محتوای نامه 53 نهج البلاغه که یکی از معتبرترین اسناد روایی شیعه در مقوله حکمرانی است، تألیف شده است. همچنان که در کتاب نیز اشاره شده، این نامه از امتیاز تألیف شدگی و نظم یافتگی به دست معصوم برخوردار است و از این حیث ساختاری مبتنی بر نگارش معصوم دارد.

خرد معنوی نیز به مثابه وجه متمایزکننده حکمرانی معنوی انبیاء و اولیا و به ویژه اهل بیت "علیهم السلام" گزاره ای فرقان گونه را برای شناسایی سنت های حکمرانی پاکیزه از سایر شیوه های حکمرانی، معرفی می نماید. با این ادعا، عقلانیتی که حکومت معصوم را معتبر می سازد عقلانیتی معنوی است که وجوهی متفاوت با عقلانیت ابزاری و حتی ارزشی دارد. در این امتداد، کتاب سعی دارد با تأکید ویژه بر مفهوم عقلانیت و خرد معنوی، باب تازه ای را در برابر دانش پژوهان مسلمان برای ورود به مباحث حکمرانی خردمندانه پیامبران و جانشینان آنها باز نماید.

کتاب عهدنامه با هدف توسعه جامعه قرآنی، در واپسین روزهای حیات امام علی(ع)، برای یکی از مؤثرترین، وفادارترین، و داناترین سردارانش نوشته شده است. این نامه مشتمل بر جنبههای گوناگون دانش حکمرانی است؛ از نحوه سلوک و نشست و برخاست با مردم گرفته تا طراحی سیستم اخذ مالیات، و از آموزش و تدبیر برای توسعه فرهنگ جامعه گرفته تا برانگیختن آنان برای نبرد! نامهای که مهمترین وجوه خردهسیستمهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اداری حکومت را برمیشمارد و رهنمایی بینظیر برای بازپردازی وجوه متعالی و بینظیر شیوه حکمرانی و ساختار حکومتی امام علی(ع) است؛ نامهای که گویا برای جهانیان در همه مکانها و همه زمانها نوشته شده است؛ و نامهای که نشان دهنده قاطع خط فرقان حق از باطل در امر حکمرانی و اداره دولت است.

کتاب در پنج بخش و چهارده فصل به شرح زیر به نگارش در آمده است.

بخش اول با عنوان «حکومت و اداره در سنت پیامبران»، در قالب فصل اول و دوم در پی پاسخ به سئوالات زیر می باشد: 1. اولین عروج آدمی چه هنگام آغاز شد و چگونه به هبوط انجامید؟ و چگونه این مسیر راهبری شد؟ 2. مهمترین نقاط عطف راهبری انسان پس از هبوط به زمین کدامند؟ 3. چگونه عهد پاکان از آدم (ع) به سایر فرزندان وی به ارث رسید و چگونه در کشاکش هجمههای انحراف، بر صراط مستقیم مستقر شد و از هر گونه کژی مصون ماند؟ فصل اول تحت عنوان «راهبری در سنت انبیاء از آدم(ع) تا ابراهیم(ع)» با پاسخ به سئوالات: 1. بانی حقیقی علم مدیریت و رهبری کیست و چگونه به این مهم همت گماشت؟ 2. یافتههای این علم چگونه به ادبیات عامه راه یافتند؟ 3. یافتههای این علم چگونه مستندسازی شدند؟ در پی رسیدن به راهبردی در سنت انبیاء از آدم تا حضرت ابراهیم (ع) می باشد. فصل دوم تحت عنوان «انقلاب علیه تثلیث از موسی(ع) تا عیسی(ع)»، صرفاً به مرور شیوه راهبری موسی و عیسی(ع) اکتفا نموده تا مبانی خرد معنوی در سنت این پیامبران، ادراک شود و میراث آنها در عهدنامه امیر(ع) شناخته گردد. در این فصل نیز به بررسی سئوالات زیر پرداخته شده است: 1. محور تعلیمات و رهنمودهای دین موسی(ع) چه بوده است؟ 2. چرا عیسی(ع) از یک سو برای تکمیل دین موسی(ع) و از سوی دیگر برای بشارت دین محمّد(ص) برانگیخته شد؟

بخش دوم با عنوان «سیره رهبری خاتمالانبیاء»، در قالب دو فصل به بررسی سئوالات زیر می پردازد: 1. راهبرد پیامبر اکرم(ص) برای خیزش از تمدن جاهلی و شکستن انگاره های عینی و ذهنی شرک و خودپرستی، چه ویژگی هایی داشت؟ 2. راهبرد پیامبر اکرم(ص) برای پی ریزی تمدن جدید و استقرار حکومت دینی، چه ویژگی هایی داشت؟ بر همین اساس در فصل سوم با عنوان «ظهور آخرین پیامبر(ص)»، به بررسی سئوالات زیر پداخته شده است: 1. مهمترین مشکلات و بحرانهای جامعه انسانی پیش از بعثت، ناشی از چه مسائلی بودند؟ 2. پیامبر اکرم(ص) در جریان این بحرانها، به چه شیوهای عمل کردند؟ 3. با تأمل بر سیره پیامبر اکرم(ص) چگونه مبانی الزامات خرد معنوی از خرد ابزاری متمایز می شوند؟ همچنین در فصل چهارم با عنوان «از بعثت تا هجرت و تأسیس مدینهالنبی»، به بررسی سئوالات زیر پرداخته شده است: 1. چگونه میتوان در جهان پر از فساد و تباهی، مردم را برای احیای سنت پاکیزه پیامبران برانگیخت؟ مهمترین موانع اصلاح جامعه بشری کدامند و چه ویژگی هایی دارند؟ چگونه می توان مردمی را که سراپا شیفته احکام عقلانیت مادی و ابزاری شده اند، به رعایت الزامات خرد معنوی برانگیخت؟ 2. شیوه راهبری پیامبر اکرم(ص) چه مختصاتی داشت؟ این شیوه چگونه پس از پیامبر استمرار یافت تا با ختم نبوت، نسلهای آینده از کلام وی محروم نگردند؟ 3. مهمترین نقاط قوت و برترین سرمایههای دعوت پیامبر برای تغییر شرایط حیات "انسان جاهلی" چه ویژگی هایی داشتند؟

بخش سوم با عنوان «تثلیث فتنـهها»، در قالب فصول پنجم تا هفتم در پی بررسی سئوالات زیر می باشد: 1. ریشههای فتنه جمل در چه حوادثی نهفته بودند؟ 2. فتنه صفین در کدام حوادث تاریخی ریشه داشت؟ 3. فتنه نهروان از چه اندیشههایی ریشه میگرفت؟ 4.این سه فتنه چه رابطهای با هم داشتند و چه ارتباطی میان آنها و تجلی مفهوم تثلیث زر و زور و تزویر وجود دارد؟ 5. روش امام علی(ع) در مواجهه با این فتنه ها در چه سنت هایی ریشه داشت؟ در این سنت ها، سیر تطور خرد معنوی را چگونه رصد می کنید؟ فصل پنجم با عنوان «فتنه زر و زر پرستان»، به بررسی سئوالات زیر می پردازد: 1. چگونه میتوان ساخت اجتماعی را به عدالت اقتصادی و توزیع عادلانه ثروت متمایل ساخت؟ 2. هنگام توسعه عدالت اقتصادی، چگونه میتوان قدرتهای سیاسی و نهادهای فرهنگی را مهار نمود؟ فصل ششم تحت عنوان «فتنه زور و قدرتپرستان»، به بررسی سئوالات زیر می پردازد: 1. چگونه میتوان ساخت اجتماعی را به عدالت سیاسی و توزیع عادلانه قدرت متمایل ساخت؟ 2. هنگام توسعه عدالت سیاسی، چگونه میتوان قدرتهای اقتصادی و نهادهای فرهنگی را مهار کرد؟ فصل هفتم تحت عنوان «فتنه تزویر و اهل جهل و تحجّر»، در پی بررسی سئوالات زیر می باشد: 1. چگونه میتوان ساخت اجتماعی را به عدالت فرهنگی و توزیع عادلانه فرصت اظهارنظر و بیان، متمایل ساخت؟ 2. هنگام توسعه عدالت فرهنگی، چگونه میتوان قدرتهای سیاسی و اقتصادی را مهار نمود؟

بخش چهارم تحت عنوان «پیمـان حکمـرانی»، در قالب فصول هشتم تا دوازدهم به بررسی مباحث و سئوالات زیر پرداخته است: 1. ابعاد و وجوه اصلی عهدنامه امیر و مالکاشتر کدامند؟ 2. چگونه می توان جامعه بشری را برای تحقق و تجلی الزامات چنین عهدنامه ای شایسته ساخت؟ 3. الزامات و مبادی خرد معنوی کدامند؟ 4. چگونه می توان الزامات خرد معنوی را از خرد ابزاری و عقل مادی و حتی خرد ارزشی و جوهری متمایز ساخت؟ فصل هشتم با عنوان «عهدنامه مالکاشتر»، به بررسی سئوالات زیر می پردازد: 1. مهمترین رئوس عهدنامه امیر(ع) کدامند؟ 2. چگونه میتوان دستورالعملها و تأکیدهای این عهدنامه را در جهان واقع، متجلی ساخت؟ 3. چگونه می توان خرد معنوی را بر مبنای این نامه تعریف کرد؟ فصل نهم با عنوان «جلوههای اقتصادی نامه امیر(ع)»، به بررسی مباحث پرداخته است: 1. مهمترین وظایف حکومت در عرصه اقتصادی جامعه کدامند؟ 2. دلالتهای اصلی کلام امیر(ع) برای اصلاح امور اقتصادی جامعه کدامند؟ 3. در نامه امیر(ع) بر چه الزاماتی برای اصلاح عرصه اقتصادی جامعه تأکید شده است؟ 4. آیا می توان با تأمل بر سنت انبیاء و اولیا، دلایل اصلی رفتار امام با ناکثین و تأکیدات اقتصادی ایشان در عهدنامه را رصد کرد؟ فصل دهم با عنوان «جلوههای سیاسی نامه امیر(ع)»، به بررسی میاحث زیر پرداخته است: 1. مهمترین الزامات انجام وظایف حکومت در عرصه سیاسی جامعه کدامند؟ 2. دلالتهای اصلی کلام امیر(ع)، برای اصلاح امور سیاسی جامعه کدامند؟ 3. در نامه امیر(ع) بر چه الزاماتی برای اصلاح عرصه سیاسی جامعه تأکید شده است؟ 4. آیا می توان با تأمل بر سنت انبیاء و اولیاء، دلایل اصلی رفتار امام با قاسطین و تأکیدات سیاسی ایشان در عهدنامه را رصد کرد؟ فصل یازدهم با عنوان «جلوههای فرهنگی نامه امیر(ع)»، با بررسی مباحث می پردازد: 1. مهمترین الزامات انجام وظایف حکومت در عرصه فرهنگی جامعه کدامند؟ 2. دلالتهای اصلی کلام امیر(ع) برای اصلاح امور فرهنگی جامعه کدامند؟ 3. در نامه امیر(ع) بر چه الزاماتی برای اصلاح عرصه فرهنگی جامعه تأکید شده است؟ 4. آیا می توان با تأمل بر سنت انبیاء و اولیاء، دلایل اصلی رفتار امام با مارقین و تأکیدات فرهنگی ایشان در عهدنامه را رصد کرد؟ فصل دوازدهم با عنوان «جلوههای اداری و حقوقی نامه امیر(ع)»، به بررسی مباحث زیر پرداخته است: 1. مهمترین الزامات اداری و حقوقی انجام وظایف حکومت در جامعه کدامند؟ 2. دلالتهای اصلی کلام امیر(ع) برای اصلاح امور اداری و حقوقی حکومت کدامند؟ 3. در نامه امیر(ع) بر چه الزاماتی برای اصلاح امور اداری و حقوقی جامعه تأکید شده است؟ 4. آیا می توان با تأمل بر سنت انبیاء و اولیا:، دلایل اصلی رفتار امام با کارگزاران خود و تأکیدات اداری و حقوقی ایشان در عهدنامه را رصد کرد؟

بخش پنجم با عنوان «خرد معنوی در تاریخ حکومت»، در قالب دو فصل پایانی کتاب، به بررسی مباحث زیر پرداخته است: 1. بر اساس این عهدنامه، بنیان های خرد معنوی چگونه تعریف می شوند؟ 2. ریشه های تاریخی شکل گیری و تدوین عهدنامه امیر(ع) کدامند؟ 3. اگر آینده بشر در پرتو هدایت عهدنامه امیر(ع) صورتبندی شود، چه تصویری خواهد داشت؟ در فصل سیزدهم با عنوان «خرد معنوی و عبرت از تاریخ»، به بررسی مباحث زیر پرداخته شده است: 1. منظور از خرد معنوی چیست؟ 2. چگونه میتوان سیر خرد معنوی را از اعماق تاریخ بازیابی کرد؟ 3. بر چه مبنایی، میتوان عهد نامه امیر(ع) را "جان مایه خرد معنوی بشر در حکمرانی" تلقی کرد؟ فصل چهاردهم نیز با عنوان «آینده در پرتو عهدنامه امیر(ع)»، به بررسی سئوال زیر پرداخته است: آیندهای که در پرتو عهدنامه امیر(ع) ساخته شود، چه ویژگی ها و مختصاتی خواهد داشت؟