دولت اسلامی و نظام توزیع درآمد

معرفی کتاب

برقراری عدالت اقتصادی از یکسو و نیز کوچک ­سازی اندازه دولت و اجرائی کردن سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی از سوی دیگر دو مبحثی است که اهمیت اجرائی شدن آنان بر هیچ کسی پوشیده نیست و بی­شک از مهمترین الزامات اقتصادی کشور در سالیان آتی خواهد بود. از اینرو ضرورت تحلیل نحوه و اثرات تعدیل اندازة دولت در توزیع درآمد، در این برهه از زمان لازم می­نماید. بر همین اساس هدف اصلی این کتاب، شناسائی و معرفی اقدامات و سیاست های لازم دولت اسلامی (که معطوف به اندازة دولت بوده)، جهت کاهش سطوح نابرابری­های درآمدی و برقراری توزیع عادلانه درآمد در جامعه و همچنین تحلیل نظری و نیز رگرسیونی اثرات تعدیل اندازه دولت در دو بُعد حاکمیتی و تصدی گری بر شاخص های منتخب توزیع درآمد است. همچنین از اهداف فرعی این کتاب می توان به بازشناسی مفهوم عدالت توزیعی در افکار و آراء اندیشمندان غیراسلامی و اسلامی، معرفی سابقة دخالت دولت در مکاتب اقتصادی، کشف و بازشناسی عوامل شکل­دهنده و تشدیدکنندة نابرابری­های درآمدی در جامعه است، همچنین استخراج معیارها و اصول توزیع عادلانه درآمد از منابع فقهی و قرآنی نظام اقتصاد اسلامی، تعیین گسترة دخالت دولت در اقتصاد اسلامی، معرفی شاخص های توزیع درآمد و تعیین شاخص هایی برای تفکیک اندازة حاکمیتی و تصدی گری دولت در اقتصاد اشاره نمود.

سئوال های اصلی کتاب حاضر به شرح زیر می باشد:
1. جایگاه دخالت دولت و مجاری اثرگذاری آن در شکل­ گیری توزیع عادلانه درآمد در نظام اقتصادی اسلام چیست؟
2. تعدیل اندازه دولت در ایران در دو بُعد حاکمیتی و تصدی گری طی سال های 1348-1385 چه اثراتی بر شاخص های توزیع درآمد، برجای گذاشته است؟

همچنین در راستای سئوال های فوق فرضیه های زیر کتاب حاضر به شرح زیر می باشد:
1. نظریة دولت در نظام اقتصادی اسلام، گسترة دخالت دولت را در توزیع کارکردی و مقداری درآمد و عوامل تشدیدکنندة نابرابری­های درآمدی موثر می­داند.
2. کاهش اندازه دولت در بُعد تصدی گری و افزایش این اندازه در بُعد حاکمیتی منجر به بهبود توزیع درآمد و تقلیل سطوح نابرابری­های درآمدی می­گردد.

روش تحقیق کتاب حاضر، تحلیل محتوایی است که بیشتر به روش کتابخانه­ای تأکید داشته و داده های آن از میان داده­های آماری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مرکز آمار ایران و مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی جمع­آوری شده است. همچنین در این تحقیق از بانک های اطلاعاتی، پژوهش های مرتبط، کتاب­ها، مجلات و مقالات فارسی و لاتین أخذ شده از شبکه جهانی اینترنت استفاده گردیده است.

کتاب حاضر از هفت فصل به شرح زیر تشکیل شده است.

فصل اول تحت عنوان «کلیات تحقیق»، به بیان ضرورت انجام تحقیق، اهداف، سئوالات اصلی، ادبیات موضوع، جنبه­های نوآوری، روش انجام و فرضیه­های تحقیق و در نهایت فصل­بندی موضوعات پرداخته شده است.

فصل دوم تحت عنوان «عدالت اقتصادی و توزیع درآمد»، از دو قسمت عمده تشکیل شده است. در قسمت اول، دسته­بندی نظریات متداول عدالت اقتصادی و مفهوم عدالت اقتصادی از دیدگاه اندیشمندان شاخص غیراسلامی و اسلامی بیان می­گردد. در قسمت دوم به مقولة توزیع درآمد پرداخته می­شود. در این قسمت پس از تعریف درآمد و اهمیت توزیع عادلانة آن، معیارهای این نوع توزیع از درآمد از دیدگاه اندیشمندان غیراسلامی ارائه شده و سپس نظریات توزیع درآمد در نظام سرمایه­داری و سوسیالیسم طرح می­گردد. در ادامه با پرداخت به این مقوله در نظام اقتصادی اسلام، ابتدا به نقد و بررسی معیارهای مطرح شده؛ اقدام کرده، سپس معیارهای اسلامی توزیع عادلانه را بیان و به معرفی نظام عادلانة توزیع درآمد در اقتصاد اسلامی از میان معیارهای استخراج شده ­پرداخته شده است.

فصل سوم تحت عنوان «نقش و اندازه دولت در توزیع درآمد در اقتصاد متعارف»، این فصل به نوعی به مبانی نظری تحقیق در اقتصاد متعارف توجه دارد. به ظاهر شناخت این مبانی قبل از ورود به مباحث اسلامی لازم است. در این فصل ابتدا به تعریفی از دخالت دولت پرداخته، سپس گسترة دخالت دولت در اقتصاد را در بین مکاتب اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه عوامل شکل­دهنده و تشدیدکنندة نابرابری­های درآمدی را پیدا نموده و سپس بنیان نظری نقش دولت در چگونگی توزیع درآمد را در اقتصاد متعارف مورد شناخت قرار گرفته است.

فصل چهارم تحت عنوان «دولت اسلامی و توزیع عادلانة درآمد»، ابتدا گسترة دخالت دولت در اقتصاد را از منظر اقتصاد اسلامی شناسائی شده و سپس نقش دولت در نظام توزیع مورد بررسی قرار گرفته است. در قدم بعدی با بکارگیری مباحث عینی و کاربردی­تر اقدامات و سیاست های لازم دولت اسلامی جهت برقراری توزیع عادلانه درآمد بیان شده است.

فصل پنجم با عنوان «شاخص های توزیع درآمد و شاخص های اندازه گیری اندازه دولت»، ابتدا شاخص های توزیع درآمد را معرفی شده و سپس با تفکیک نقش حاکمیتی و تصدی گری دولت برای هر کدام یک از این دو نقش، شاخص های کمی کشف شده است.

فصل ششم تحت عنوان «تحلیل رگرسیونی اثرات تعدیل اندازه دولت بر شاخصهای توزیع درآمد»، با کمک داده­های آماری و شاخص های مطرح شده در فصل گذشته دست به یک تحقیق اقتصادسنجی با استفاده از مدل خودتوضیحی با وقفه­های گسترده (ARDL) و نرم­افزار Microfit برای دورة زمانی 1385-1348 زده شده است. در پایان این فصل، نتایج بدست آمده را با نتایج حاصله از مبانی نظری فصول اولیه تحقیق مورد مقایسه قرار گرفته است.

فصل هفتم با عنوان «جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات»، به جمع­بندی و نتیجه­گیری آنچه در فصول گذشته بدست آمده است پرداخته، و در انتها پیشنهادهایی را برای اقتصاد کشور ارائه شده است.