ضمان قهری (مسئولیت مدنی): با مطالعه تطبیقی در فقه مذاهب اسلامی و نظام های حقوقی

معرفی کتاب

مسئولیت جبران "ضرر" و "زیان" که گاهی از آن به "مسئولیت مدنی" و زمانی به "ضمان قهری" تعبیر می شود از مباحث مهم حقوقی است و می توان گفت که در میان دروسی که در دانشکده های حقوق تدریس می شود بعد از کلیات تعهدات و عقود و قراردادها مهمترین درس، مسئولیت مدنی است، مضافاً بر اینکه "مسئولیت مدنی" امتیاز ویژ ه ای هم دارد و آن امتیاز این است که مسئولیت مدنی، بیش از تعهدات و قراردادها، در حقوق کیفری هم مطرح است، زیرا بخش مهمی از خسارات و زیان ها مربوط به جرائمند، که از آن جمله می توان به جرائم سرقت، قتل نفس، ضرب و جرح، نقص عضو، کلاهبرداری و نظائر آنها اشاره کرد، و به طور کلی می توان گفت که بسیاری از جرائمی که مربوط به تمامیت جسمی افرادند و یا جرائم علیه اموال دیگران، در کنار مسئولیت کیفری، مسئولیت مدنی را به همراه دارند و در نتیجه در این قبیل جرائم مجرم، گذشته از تحمل مجازات، ضرر و زیان مجنی علیه و یا زیان ورثه او را نیز باید جبران کند. مسئولیت مدنی به جبران خسارت می پردازد، ولی تنها به جبران ضرر و زیان از جرم کار ندارد، بلکه بخش مهمی از مسئولیت مدنی تحت عنوان مسئولیت مدنی قراردادی است و بخش مهم دیگری تحت عنوان مسئولیت های خارج از قرارداد و جدا از مسئولیت های ناشی از جرم، نیز در حوزه مسئولیت مدنی است و نکته قابل توجه اینکه دامنه مباحث نظری مطرح شده در مسئولیت مدنی خارج از قرارداد از حوزه مسئولیت مدنی قراردادی چیزی کم ندارد و شاید گسترده تر نیز باشد.

کتاب حاضر ضمن بررسی مسئولیت مدنی؛ به مطالعه تطبیقی آن در فقه مذاهب اسلامی و نظام های حقوقی نیز پرداخته است.
کتاب از دو بخش؛ در قالب ده فصل به شرح زیر تشکیل شده است.

بخش اول با عنوان «کلیات و مبانی مسئولیت مدنی»؛ پنج فصل ابتدایی کتاب را تشکیل می دهد.
مؤلف در فصل اول در مورد مفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی بحث کرده است.
در فصل دوم پیرامون مبانی و منابع مسئولیت مدنی بحث کرده است.
در فصل سوم ارکان مسئولیت مدنی مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل چهارم در موضوع اضرار به غیر در اجرای حق (سوء استفاده از حق) بررسی شده است.
و در فصل پنجم نیز موضوع نظریه سوء استفاده از حق در فقه اسلامی بررسی و کنکاش شده است.

بخش دوم با عنوان «الزامات خارج از قرارداد در قانون مدنی و قوانین دیگر»؛ فصول ششم تا دهم کتاب را در بر گرفته است.
در فصل ششم با عنوان «کتاب»، چهار مبحث قاعده دارا شدن غیرعادلانه؛ اداره اموال غیر؛ تصرفات دیگر در مال غیر؛ و استیفاء مورد بررسی قرار گرفته اند.
در فصل هفتم با عنوان «غصب»؛ شش مبحث تعریف و شرایط غصب؛ ضمان غاصب نسبت به عین مال مغصوب؛ ضمان غاصب نسبت به منافع مال مغصوب؛ مسئولیت أیادی متعاقبه در مورد غصب؛ معامله بر مال مغصوب؛ و زیاد شدن قیمت مال مغصوب در اثر عمل غاصب بررسی شده است.
در فصل هشتم با عنوان «اتلاف و تسبیب»؛ مؤلف ابتدا به بررسی فرق بین "اتلاف" و "تسبیب" پرداخته و سپس به این موضوع پرداخته است که چه کسی مسئول جبران خسارت است؟ و در ادامه نیز شرایط مسئولیت را بیان نموده است.
در فصل نهم با عنوان «مسئولیت های ناشی از مالکیت و حفاظت از اشیاء و حیوانات»؛ سه مبحث مسئولیت ناشی از خرابی بنا؛ مسئولیت مالک یا متصرف حیوان؛ و سوء استفاده از حق بررسی شده است.
در فصل دهم نیز با عنوان «قانون مسئولیت مدنی و قانون بیمه اجباری دارندگان وسائل نقلیه موتوری زمینی»؛ ابتدا در مورد قانون مسئولیت مدنی سال 1339 بررسی و در ادامه قانون بیمه اجباری وسائل نقلیه موتوری زمینی بررسی شده است. پس از فصل دهم و با عنوان ضمائم؛ متن مادگان مربوط به مسئولیت مدنی، از: قانون مدنی، قانون مجازات اسلامی،(قبلی و جدید) قانون مسئولیت مدنی، قانون بیمه اجباری وسائل نقلیه موتوری زمینی و قانون مدنی فرانسه؛ آورده شده است.

از ویژگی بارز این کتاب می توان به گستردگی مباحث و مطالعه تطبیقی در مکتب های فقهی اسلامی و نظام های تأثیرگذار حقوقی اشاره کرد تا دانشجویان و علاقه مندان و حقوقدانان به شکل گسترده تری در مباحث اساسی این بخش از حقوق وارد شوند و از آنجا که قوانین ذیربط به مسئولیت مدنی تا حدی پراکنده است، در پایان کتاب، برای سهولت مراجعه، متن قوانین ذیربط اضافه شده است.