شناخت نظام مالی اسلامی

معرفی کتاب

کتاب حاضر کتابی جامع از مباحث مختلف در مالی اسلامی و تقابل آن با مفاهیم متناظر در مالی متعارف می باشد. کتاب توانسته نمای کلی مطلوبی از نظام مالی اسلامی، تفاوت های آن با نظام مالی متعارف و رابطه ها و تعارضات طرفین را نشان دهد. همچنین در هر موضوع نظرات مختلف و گاه متعارض موجود در مالی اسلامی بین اندیشمندان و متخصصان مختلف مسلمان، به خوبی و بدون جانب گیری و تنگ نظری مورد بحث قرار گرفته است. این کتاب مشتمل بر سه بخش؛ در قالب هجده فصل به شرح زیر منتشر شده است.

بخش اول با عنوان «اصول»؛ چهار فصل ابتدایی کتاب را در بر گرفته و به بحث در مورد نیاز به مبانی و به طور کلی ساختار اقتصاد اسلامی می پردازد و چارچوبی که تحت آن نظام مالی اسلامی قرار است کار کند را ارائه می دهد. این بخش به توضیح فلسفه و ویژگی های اصلی نظام مالی اسلامی که به وجود آورنده اساس عمل کردهای نهادهای مالی اسلامی پرداخته و در ادامه به توضیح محدودیت های اصلی که نهادهای مالی اسلامی لازم است آن ها مراعات کنند میپردازد مثل ممنوعیت ربا که کم تر بحث برانگیز است. در این بخش تأکید بیشتری بر معنای ضمنی لغت ربا و این که چگونه شکل های مختلف تجارت و مالی امروزی را در بر می گیرد شده است.

بخش دوم با عنوان «مبانی عقود در مالی اسلامی»؛ فصلهای پنجم تا هفتم رادر در برگفته و نظری اجمالی از قانون عقود و قراردادهای اسلامی را عرضه کرده و به طور مبسوط ملزومات اساسی داد و ستدهای مختلف را که باید نهادهای مالی اسلامی عهده دار آن باشند را شرح می دهد و خوانندگان را قادر می سازد تا بفهمند ماهیت قراردادهای مختلف چیست. گرچه عمل کرد اصلی بانک های سنتی وام دادن است، فعالیت های بانک های اسلامی به تجارت، اجاره و بخش های تجاری واقعی دیگر از طریق تعدادی از ساختارهای تجاری مربوط می شود. قوانین خرید و فروش و وام ها و قرض ها برای دست اندرکاران بانک داری اسلامی مهم است و سه فصل را در بر میگیرد. این بخش به توضیح مؤلفه های اساسی قراردادها نظیر قراردادهای فروش، وام و قرض و تعدادی از قراردادهای فرعی مربوطه نظیر حواله، کفالت و رهن می پردازد.

بخش سوم با عنوان «مالی اسلامی ـ محصولات و رویه ها»؛ فصول هشتم تا هجدهم کتاب را در بر گرفته است. این بخش که راهبردی ترین بخش کتاب است است، نظری اجمالی از محصولات مالی را از دیدگاه سنتی و اسلامی ارائه داده و به بحث پیرامون شیوه های اصلی تجارت اسلامی و سرمایه گذاری میپردازد. در ادامه توضیح میدهد که روش های مالی چگونه باید توسط نهادهای مالی اسلامی مورد استفاده قرار گیرند. توضیحات مفاهیم اعتبار و فروش در آینده (مرابحه - معجّله، سلم و استصناع)، اجاره سرمایه ها و خدمات، روش های مبتنی بر مشارکت، مضاربه و مشارکت نزولی به وسیله فرآیندهایی که توسط نهادهای مالی اسلامی دنبال می شوند که تسهیل کننده ی ارباب رجوع مختلف بوده و در آن پیروی از شریعت تضمین شود.
فصل سیزدهم به بحث پیرامون قراردادهای فرعی می پردازد که (هم راه با قراردادهای اصلی دیگر) نظیر وکالت (نمایندگی) تورّق (بدست آوردن پول نقد از طریق فعالیت های خرید و فروش)، جعاله (دست مزد یا پاداش برای انجام هر کار توصیف شده) و استیجار (تکرار فروش - خرید یا قرارداد عرضه) می توانند توسط نهادهای مالی اسلامی مورد استفاده قرار گیرند.
فصل چهاردهم مشتمل بر چندین اصل راهنما در مورد کاربرد این سیستم در سپردهگذاری و طرفین سرمایه، مسائل مربوط به توسعه محصولات مالی، مدیریت سپرده و مالی زمینه های خاص می شود.
فصل پانزدهم به بحث در مورد موضوعات حیاتی نوظهور در مالی اسلامی - صکوک و تبدیل به اوراق بهادارسازی، شرح مفاهیم و بحث در مورد فرآیندهای آن می پردازد. این فصل توضیح می دهد که چگونه مفهوم صکوک را می توان به کار برد تا پتانسیل عظیم مالی اسلامی محقق شود.
فصل شانزدهم به مفهوم، روش و پتانسیل تکافل – راه کاری اسلامی برای بیمه - اختصاص داده شده که توسعه آن برای کامل کردن چرخه مالی و بانک داری اسلامی ضروری است. نظریه بانک داری اسلامی و راه و روش آن در معرض اعتراضات و انتقادات زیادی است، نه فقط توسط آن هایی که شک و شبههای در مورد ممنوعیت سود یا بهره تجاری جدید دارند بلکه توسط آن هایی که یک نظام ایده آل و کاملاً خالصی که در یک چارچوبه زمانی خاص منافع اجتماعی اقتصادی دارد مجسّم می کنند.
فصل هفدهم به ارزیابی چنین انتقاداتی اختصاص دارد.
فصل هجدهم ـ مسیرآینده ـ بخش پایانی این کتاب است که به بحث پیرامون دورنماها، مسائل و چالش های پیش روی جنبش مالی اسلامی و این که چگونه و تا چه حد می تواند نقش خود را در رشد و توسعه اجتماعی اقتصادی جوامع ایفا کند، می پردازد.