عاشورا پژوهی - جلد سوم: پیامدهای اجتماعی عاشورا

معرفی کتاب

این واقعیت که منابع قدرت از ناحیه آسیب های داخلی، کارآمدی و تأثیرگذاری خود را از دست می دهند، مار را به آنجا رهنمون می شود تا نسبت به آسیب شناسی هدفمند مراسم عاشورا در جامعه حساس باشیم. هدف از این گونه آسیب شناسی، رفع کاستی های احتمالی و پیرایش نواقصی است که می تواند در صورت استمرار ظرفیت های راهبردی عاشورا را در معاصر برای نیل به سعادت و آزادی مخدوش سازد. مقالات گرد آمده در این جلد، از این منظر به موضوع نگریسته شده است. این جلد مشتمل بر ده مقاله به شرح زیر می باشد.

فصل اول با عنوان «مقاومت و پایداری در نهضت عاشورا و درس های آن برای جهان اسلام امروز»، به این نکته اشاره دارد که با توجه به اینکه یکی از مؤلفه های مهمی که در نهضت عاشورا به شدت مورد توجه بوده، مقاومت و پایداری است که در طول این نهضت نیز به ظهور رسیده است، حال سؤال مهم این است که به چه میزان این مقاومت و پایداری می تواند برای جوامع اسلامی امروزه کاربرد داشته باشد؟ این موضوع اساس این مقاله را تشکیل می دهد.

فصل دوم با عنوان «عزاداری امام حسین(علیه السلام) و بایسته های آن (مطالعه موردی؛ عزت و کرامت نفس)»، ضمن اشاره به سه اصل مهم تحت عنوان بایسته های عزاداری شامل: عزاداری باید در پی یافتن راه آینده از طریق نگاه به گذشته باشد، عزاداری باید مبتنی بر معرفت و مولّد آن باشد، و عزاداری باید موجب احیای دین و اصلاح جامعه باشد؛ به عنوان مطالعه موردی؛ به عزّت و کرامت نفس اشاره کرده و جایگاه آن را در بینش و منش امام حسین(علیه السلام) تبیین می نماید. هم چنین به این نکته پرداخته شده است که برخی تحلیل های واقعه عاشورا و نیز مدّاحی ها و روضه خوانی هایی که به گونه ای بوی تذلّل می دهد، و با مبانی قیام حسینی ناسازگار است، باید از آن ها دوری گزید؛ هم چنین است انتخاب شعارها و روش هایی برای عزاداری که موجب تضعیف اسلام و مسلمانان در چشم جهانیان می شود.

فصل سوم با عنوان «تقویت بیزاری از ظلم و استکبار جهانی با ذکر مصائب امام حسین(علیه السّلام)»، اشاره به این نکته دارد که نظر به اینکه ذکر مصائب امام حسین(علیه السّلام) که یادآور مبارزه اخلاص و ایمان از یک طرف و کفر و نفاق از طرف دیگر است، در جنبه فردی فزونی محبّت به اهل بیت (علیه السّلام) و ایمان را به دنبال خواهد داشت؛ و در جنبه اجتماعی موجب تقویت انگیزه مبارزه با ظلم و استکبار خواهد شد. تقابل جبهه ظلم و استکبار و جبهه حق، تقابلی اجتناب ناپذیر است. جبهه باطل در مقابله با جبهه حق دو هدف اساسی را دنبال می کند. در صورت امکان؛ هماهنگی فرهنگی و به تسلیم کشیدن جبهه حقّ و در صورت عدم موفقیت در این زمینه، تلاش جهت حذف فیزیکی؛ که از روش های رسیدن به این اهداف می توان به تحقیر، تطمیع، تهدید و ... اشاره نمود. این مقاله به بررسی این موضوع می پردازد.

فصل چهارم با عنوان «عاشورا و انقلاب اسلامی ایران»، کوشش دارد تا ضمن بازشناسی مختصری از مکتب عاشورا، تأثیر این رویداد مهم در انقلاب اسلامی از دو زوایه تئوری انقلاب در اسلام و نیز مقوله شهادت مورد بررسی و کندوکاو قرار گیرد.

فصل پنجم با عنوان «تجلی ولایت باوری با ارائه صحیحی از غایت عاشورا»، اشاره به این نکته دارد که با توجه به اینکه بارزترین پیام کربلا، ولایت پذیری و ولایت مداری است، پیروی و اطاعت عاشقانه از امام حسین (علیه السلام)، از جمله پیام های حماسه کربلاست که در رفتار یاران حسین (علیه السلام) به خوبی تجلّی یافته است. آن چه شهدای کربلا را از دیگران ممتاز نموده و به این فوز بزرگ رسانده است، معرفت به مقام امامت و ولایت و عشق و ارادت فزاینده آن ها به امام حسین (علیه السلام) بوده است. بررسی ولایت باوری با توجه به غایت عاشورا هدف اصلی این مقاله است.

فصل ششم با عنوان «کیفیت و راهکارهای بهره مندی از حماسه عاشورا پس از انقلاب اسلامی»، عمدتاً بر روی مؤلفه صیانت در دو رده طراحی و استقرار متمرکز است و مباحث زیر را مورد بررسی قرار می دهد: انحراف و راهکارهای اصلاحی، اصل استقلال و ضرورت استقامت و پافشاری رهبری، رجحان قدرت و بهره برداری صحیح از آن، شناخت موارد تقیه حرام و پرهیز همگانی، تقویت روحیه شهادت طلبی و خداگرایی در مردم.

فصل هفتم با عنوان «تأثیر آموزه های قیام حسینی در تربیت اسلامی و دین گرایی نسل جوان»، به بررسی بُعد تربیتی این آموزه ها بر روی نسل جوان و گرایش آنان به دین می پردازد.

فصل هشتم با عنوان «بررسی آموزه ها و اهداف تربیتی عاشورا»، به دنبال بررسی آموزه ها و اهداف تربیتی عاشورا می باشد. نظر به گسترده گی این آموزه ها، در این مقاله تنها به برخی آموزه ها و اهداف تربیتی عاشورا اشاره شده و سپس در شش موضوع مورد بررسی قرار گرفته است: 1. مقابله با انحرافات، 2. پاسداری از مکتب، 3. صراحت در مواضع، 4. افشاگری، 5. تربیت یاران و پیروان، 6. احیاء ارزش های اسلامی.

فصل نهم با عنوان «تبیین خدمت رسانی حقیقی به جامعه اسلامی بر اساس آموزه های عاشورایی با تأکید بر آموزه ی امربه معروف و نهی ازمنکر»، به دنبال پاسخ گویی به این سئوال است که چگونه می توان آموزه های عاشورایی را در قالب سیاست هایی عمومی در جهت خدمت رسانی به جامعه اسلامی به کار گرفت؟ برای پاسخ گویی به این پرسش، از دانش سیاست گذاری عمومی بهره گرفته می شود و برمبنای مدل اجتماعی به عنوان یکی از الگوهای مطرح در سیاست گذاری عمومی تلاش می شود سیاست های اجتماعی متناسب و مأخوذ از آموزه های عاشورایی تدوین شده و ارائه گردد.

فصل دهم با عنوان «جهانی شدن فرهنگ مقاومت و شهادت: آسیب شناسی وجهه اسلام و مسلمانان»، در ابتدا به جریان های جهانی مقاومت در بافت جهانی شدن اشاره می کند و پس از بررسی نقش دین در جنبش های جهانی مقاومت، به کم و کیف الهام بخشی نهضت عاشورا در برخی از این جنبش ها می پردازد. سپس به واکاوی عناصر هویّتی و عوامل موثّر بر وجهه اسلام و مسلمانان در غرب و شرق می پردازد و تأثیر متقابل روایت های مختلف از فرهنگ شهادت بر وجهه و هویّت اسلامی را به نقد می نشیند.
بخش پایانی مقاله می کوشد زمینه های پژوهش و سیاست گذاری فرهنگی و رسانه ای در خصوص پرهیز از آسیب های برداشت نادرست از این فرهنگ، به ویژه در غرب و بخشی از جهان عرب را معرفی کند.