نخستین مناسبات فکری تشیع: بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان های متقدم امامی

معرفی کتاب

این پژوهش در نظر دارد با بازخوانی اندیشه جریان های نخستین امامیه درباره مفهوم غلو بر پایه یک الگوی مؤلفه ای نشان دهد که مفهوم غلو در دوره متقدم امامیه سیال بوده است و انگاشتن گزاره های غلو مربوط به این دوره به عنوان گزارش هایی قاطع و با ثبات می تواند به ارائه تحلیل نادرست از تاریخ متقدّم امامیه منجر شود.

این تألیف برای پژوهشگرانی که قصد داشته باشند سیری از تاریخ تفکر امامیه درباره مفاهیم غلو و تفویض ارائه کنند، مفید خواهد بود. همچنین برای فردی که بخواهد بداند نگاه علمای امامیه به مفهوم غلو و تفویض در مکاتب مختلف و در گذر زمان تا چه حد با نگاه امامان شیعه همسان بوده است، مفید خواهد بود.

«نخستین مناسبات فکری تشیع» با موضوع بازخوانی مفهوم غلو در اندیشه جریان های متقدم امامی همچنین نشان می دهد بسیاری از تقابل های درون امامیه، ناظر به اختلافاتی بسیار محدودتر و کوچک تر از آن چیزی است که تصور شده است؛ اختلافاتی که به تدریج کاسته شده و سرانجام با مجاهدت علمای شیعه حذف شده است.

ضمناً باید اشاره کرد که شمار نه چندان اندکی از گزارش های غلو و تفویض، در چارچوب مقوله جریان سازی و رقابت های بین مکتبی که در این اثر بدان ها اشاره شده شکل گرفته است، اما در نهایت با فراموش شدن بافت تاریخی آن ها گزارش هایی قاطع و با ثبات تلقی شده است.

این کتاب از پنج فصل تشکیل شده است:

در فصل نخست با عنوان «کلیات» نگارنده در مورد پیشینه تحقیق، سؤال های تألیف و فرضیه ها، ضرورت تألیف، روش تألیف، بررسی معانی لغوی و اصطلاحی غلو، انحرافات غلات، رمز موفقیت غلات در ترویج آموزه های خود، الگوی مؤلفه ای مفهوم غلو، مبنای پی جویی عقاید امامیان متقدم در مصادر اولیه و نیز مقوله تاریخ اندیشه به بحث پرداخته است.

در فصل دوم با عنوان «نگاهی به گرایش های غالیانه در سده نخست هجری» نویسنده در مورد خاستگاه اندیشه های غلوآمیز، اندیشه های غلوآمیز در حیات رسول خدا(ص)؛ وفات رسول خدا (ص) و شکل گیری اعتقادات غالیانه، شکل گیری رهیافت های غلوآمیز در زمان امیرالمؤمنین(ع)، زمینه مساعد عراق و کوفه برای ایجاد فرقه ها و جریان های غالی، نقش فعال عبدالله بن سبأ در پایه گذاری پندارهای غلوآمیز، ماجرای غلو زطیان درباره امیرالمؤمنین(ع) و اندیشه های غلوآمیز پس از امیرالمؤمنین(ع) تا زمان حضرت باقر(ع) بحث کرده است.

در فصل سوم با عنوان «درآمدی بر شناسایی جریان های امامیه در پنج سده نخست هجری» نگارنده درباره مفهوم جریان، جریان شناسی و جریان سازی، متدولوژی جریان شناسی، دورنمای جریان های امامیه در پنج سده نخست هجری، جریان های امامیه در عراق و جریان های امامی در ایران بحث کرده و در فصل چهارم با عنوان «پی جویی اندیشه جریان های نخستین امامیه درباره مؤلفه های مفهوم غلو» نیز موضوعاتی چون علم امام، اعتقادات تفویضی و ربوبی، مکاتب امامی ایران، عالم ذر و اظله و عصمت و سهوالنبی را مورد بحث قرار داده است.

همچنین فصل پنجم این کتاب با عنوان «الگوی مؤلفه ای مفهوم غلو و تأثیر آن در مطالعات اسلامی» به نقد دیدگاه کلاسیک درباره مفهوم غلو و برتری الگوی مؤلفه ای و تأثیر الگوی مؤلفه ای در مطالعات اسلامی اختصاص یافته است.