loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

فقه قرآنی با نفس رحمانی: ساختار اندیشه فقهی محقق اردبیلی در زبده البیان فی براهین احکام القرآن

ناشر دانشگاه امام صادق (ع)

نویسنده علیرضا خیراللهی کوهستانی

سال نشر : 1391

تعداد صفحات : 452

خرید پیامکی این محصول
جهت خرید پیامکی این محصول، کد محصول، نام و نام خانوادگی، آدرس و کد پستی خود را به شماره زیر ارسال نمایید: کد محصول : 37404 10003022
226,000 203,400 تومان
افزودن به سبد سفارش

معرفی کتاب

در این اثر سعی شده است با دست گذاشتن بر روی شخصیت احمد بن محمد اردبیلی معروف به مقدس اردبیلی که در جهان علم و فقاهت، ایشان را محقق اردبیلی نامیده اند و با انتخاب شاهکار علمی، فقهی، قرآنی و فرهنگی او به نام « زبدۀ البیان فی براهین أحکام القرآن» به عنوان زمینه اصلی تحقیق در زمینه نشر فرهنگ اهل بیت با زبانی جدید گامی برداشته شده است. با تحقیق موشکافانه در ماهیت ساختار اندیشه فقهی محقق اردبیلی ٍو چگونگی استفاده این عالم فرزانه از منابع چهارگانه احکام یعنی قرآن کریم، سنت، اجماع و عقل و نوع نگرش ایشان به آنها در فرایند اجتهاد و استنباط احکام در عصر صفوی که عصر اخباریگری و مبارزه با آن است به عنوان یک مکتب فقهی با محوریت تحقیقی زبدةالبیان می توان به هدف بازنگری میراث دینی و علمی پیشینیانمان و شناخت بهتر فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام) نزدیک شد. در نگاه به کتاب زبدة البیان، ابتدا باید اصول کلی از تفاسیر قرآن کریم را دانست تا پی به میزان اهمیت این تفسیر ببریم.

تفسیر های قرآن کریم از حیث اسلوب و شیوه بحث درباره مفاهیم و معانی قرآن کریم مختلف است به این معنی که اختلاف های تفسیری مربوط به زاویه خاص بینش و نگرش می باشد که براساس آن مفسر به تبیین آیات قرآن کریم پرداخته است. برخی مفسرین آیات قرآن کریم را از جنبه های اخلاقی، فقهی ـ حقوقی، اجتماعی، ادبی، و بلاغی مورد بررسی و تبیین قرار داده اند و دسته ای دیگر به مباحث عقلی و کلامی توجه بیشتری داشته اند و شکی نیست که اختلاف رویکرد، اختلاف نگرش و جهت تفاسیر یا به دلیل اختلاف سلیقه مفسرین است و یا به دلیل اختلاف مناطق و محیط زندگی آنها. باید درنظر گرفت بحث از رویکرد، بحث از اغراض و هدف هایی است که مفسر درنظر دارد در تفسیر خود به آنها برسد وآن علت غایی برای تألیف تفسیر قرآن می باشد. با توجه به این بحث هر تفسیر قرآن با هر رویکرد و نگرش که تألیف شود دارای روش تفسیری متداولی می باشد. بحث از روش تفسیری همان تبیین روش مفسر با استفاده از ابزارها و وسایلی است که برای تفسیر آیات به کار می برد. ابزارهای متداول می تواند خود آیات قرآن، سنت، عقل، اجماع ، ادب و لغت و یا معانی بیان باشد. کیفیت و میزان استفاده از این ابزارها شکل و اسلوب روش تفسیری را بیان می کند. به معنای دیگر، در بررسی روش تفسیری برآنیم تا تکیه گاه های مفسر برای تفسیر یک آیه را تبیین کنیم از جمله معروف ترین و پرسابقه ترین رویکردهای تفسیری، تفسیرهای فقهی و به عبارت دیگر آیات الاحکام است.

در میان کتب آیات الأحکام زبدةالبیان از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و به عنوان مشهورترین کتاب آیات الأحکام در بین فریقین جلوه گر شده است.
مؤلف در این کتاب علاوه بر استخراج فروعات فقهی از آیات قرآن کریم، کوشید نکات ادبی وجنبه های بلاغی آیات الهی را مورد بحث و پژوهش قرار دهد و همین کار بر دشواری و پیچیدگی متن افزود و به همین جهت تعلیقیه های فراوانی برآن نگاشته شد. محقق اردبیلی با تألیف کتاب مجمع الفائدة و البرهان که یک دائرة المعارف فقه امامیه است توانسته مکتب فقهی خود را تبیین کند ولی اگر بخواهیم اندیشه فقهی ایشان را به طور خلاصه و فشرده مورد ملاحظه قرار دهیم باید زبدةالبیان ایشان را که به نظر می رسد آئینه تمام نمای ساختار ذهنی و اندیشه فقهی ایشان است، معیار قرار دهیم، زیرا ایشان توانسته است در این کتاب دو مسأله مهم قرآن و فقه را در کنار یکدیگر به کار گیرد. از سوی دیگر این کتاب گران قدر یکی از تفاسیر مهم و برجسته قرآن کریم در استفاده از آیات قرآن با شیوه تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر در سایه عقل صریح است. به نظر می رسد در کنار بازخوانی آیاتی که به بیان حکم فقهی صریح پرداخته است استفاده از مدلولات غیر مستقیم قرآن از جمله امثال و قسم ها وغیره امکان نوآوری و توسعه آیات الأحکام را در این کتاب فراهم آورده است. از همه مهمتر شیوه متفاوت برخورد محقق اردبیلی با قواعد مهم اصولی از جمله حجیت ظواهر قرآن، حجیت خبر واحد، صیانت قرآن از تحریف و تخصیص و تقیید قرآن به خبر واحد، عمق و ژرف نگری خاصی به این تفسیر داده است. همچنین استفاده از قواعد مهم فقهی از جمله إصالة اللزوم و قاعده سهولت و قاعده لاحرج و تعمیم آن به باب های مختلف فقهی این کتاب باعث شده است آیات الأحکام ایشان را به لحاظ برخوداری از برخی آراء مخالف و متضاد در مقایسه با سایر تفاسیر و آراء فقهی از حساسیت وی‍ژه ای برخوردار سازد.

بر این اساس بررسی اندیشه فقهی محقق اردبیلی در این کتاب با محوریت فرضیه های ذیل مورد نظر مؤلف قرار گرفت: الف. به نظر می رسد محقق اردبیلی ضمن تحلیل لغوی و تاکید بر متفاهم ظاهری مدالیل آیات بر تعداد آیات الأحکام افزوده است و البته ظواهر آیات را معیار حذف و درج آیات الأحکام قرار داده و با رویکردی ضابطه مند ولی متفاوت با سایر مجتهدین، ادله دیگر چون اجماع و اخبار آحاد را در مقایسه با تمسک به ظواهر آیات مورد توجه قرار داده است. این رویکرد، نقطه مقابل جریان اخباری گری که در آن مقطع زمانی در مرحله رشد و بالندگی خود بوده است، تلقی می شود. همچنین ایشان در زبدةالبیان استفاده از «قواعد کلی مستخرج از ظواهر آیات» را مورد تایید تام قرار داده است. ب. محقق اردبیلی ضمن تکیه بر ارزش و اهمیت بی بدیل قرآن، دیگر منابع فقهی ـ به ویژه عقل را ـ در ذیل آن مورد استناد قرار داده است و توانسته با دو معیار ظاهر آیه و برهان عقلی آراء فقهاء سلف را مورد نقد قرار دهد.

این اثر از چهار فصل تشکیل شده است.

در فصل اول با عنوان «نگاهی بر زندگی محقق اردبیلی و ساختار کتاب او»؛ پیرامون شناخت ابعاد زندگی و شخصیتی محقق اردبیلی؛ تعاریف و اصطلاحات مدنظر نویسنده؛ مکاتب فقهی عصر صفوی؛ کتب آیات الأحکام از ابتدا تا عصر محقق اردبیلی؛ بحث و بررسی شده است.

در فصل دوم با عنوان «ساختار اندیشه فقهی محقق اردبیلی در کتاب زبدة البیان»؛ پیرامون نقش تحلیلهای لغوی در تفسیر آیات الأحکام، زبدةالبیان و بررسی منابع لغوی مورد استناد این کتاب؛ قواعد و ضوابط کلی فقهی مستفاد از ظواهر آیات؛ نقد آراء فقهاء و التزام به احکام مستفاد از ظواهر آیات؛ بررسی و تحلیل تفصیلی آراء زبدةالبیان پیرامون آیات مربوط به بحث هایی از عبادات، عقود، ایقاعات، حدود و شهادات به عنوان نمونه عملی؛ بحث شده است.

در فصل سوم با عنوان «ارزیابی منابع فقه در زبدةالبیان»؛ پیرامون حجیت ظواهر آیات و نفی تفکر اخباری گری در اندیشه فقهی محقق اردبیلی؛ حجیت اخبار آحاد در مواجهه با احکام القرآن در اندیشه فقهی محقق اردبیلی؛ جایگاه عقل و برهان در اندیشه فقهی محقق اردبیلی؛ جایگاه اجماع در اندیشه فقهی محقق اردبیلی؛ بحث شده است.

فصل چهارم نیز به نتیجه گیری، ارائه پیشنهادات اختصاص دارد.
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
شما هم می توانید گزیده انتخابی خود از کتاب را ثبت کنید.
نام و نام خانوادگی
عنوان
برگزیده
کد امنیتی
محصولات مرتبط
بازدیدهای اخیر شما