تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه

معرفی کتاب

کتاب تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه، نوشته احسان علی اکبری بابوکانی است و در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) به چاپ رسیده است.

اگرچه درباره مسأله تجسّس و جاسوسی در زندگی افراد با نگرشهای حقوقی، سیاسی، تاریخی، حدیثی و... نگارشهایی انجام شده است، امّا بررسی کتب فقها از قدیمین (ابن جنید، ابن عقیل اسکافی و...) در عصر معصوم تا حال حاضر نشان میدهد که فقهای امامیه و حتی اهل سنت بحث وافی و اجتهادی کافی ای در موضوع حاضر نداشته اند و به عبارت دیگر اساساً هیچگونه کار فقهی بر روی موضوع حاضر نشده است و صرفاً به صورت استطرادی در تضاعیف ابواب فقه به برخی از احکام تجسّس اشاره گردیده است.

در کتاب تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه، مبانی و ادّله ی حکم حرمت تجسّس و قلمرو این ادّله از یک جهت، و از جهت دیگر مصادیق و موارد مشروع تجسّس و مبانی آنها براساس ادلة احکام در فقه امامیه مورد بررسی و مواردی که تخصّصاً یا تخصیصاً از ادلة حرمت خارجاند، بیان می شود. علاوه بر تبیین قلمرو مصادیق مشروع و نامشروع تجسّس در فقه امامیه، به بررسی حریم خصوصی در فقه و مبانی حمایت از آن در فقه امامیه نیز پرداخته شده است و در موارد مختلف احکام تجسّس و جاسوسی در اسلام همانند مجازات جاسوس و... را از منظر فقه امامیه تبیین شده است.

در کتاب تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه سؤالات اصلی از قرار زیر می باشند:
منظور از حریم خصوصی چیست؟ و اهتمام فقه امامیه به آن به چه نحو است؟
تجسّس از حریم خصوصی افراد از منظر فقه امامیه چه حکمی دارد؟
در صورت حکم به حرمت تجسّس، چه مصادیقی تخصیصاً یا تخصصاً از شمول حکم حرمت خارج است؟

همچنین فرضیه های پژوهش حاضر عبارتند از:
حریم افراد در فقه امامیه دارای مصطلح شرعی یا متشرّعی نمی باشد و ضابطه آن صرفاً ضابطه ای عرفی است، امّا در فقه تحت عناوین مختلفی از آن حمایت شده است. جاسوسی از حریم خصوصی افراد از منظر فقه امامیه و به حکم آیات، روایات، حکم عقل و.... به طور مطلق حرام است. برخی مصادیق تجسّس از جمله تجسّس از حریم خصوصی افراد در راستای حفظ نظام و جلوگیری از اختلال در آن، تحقیق در امور ازدواج، تفحص از عورات کودک توسط والدین، تفقّد و تجسّس از احوال محرومان جامعه، تفحص و تجسّس از عملکرد کارگزاران امور حکومتی و... از حکم حرمت خارج می باشند.

کتاب تجسس از حریم خصوصی افراد در فقه امامیه از سه فصل تشکیل شده است. نگارنده در فصل اول با عنوان «کلیّات»؛ در مورد اهمیّت و جایگاه موضوع؛ تاریخچة موضوع؛ هدف تحقیق؛ روش تحقیق؛ محدودیتها و مشکلات تحقیق؛ سؤالات اصلی و فرضیه های پژوهش؛ و در نهایت در مورد تعاریف واژگان کلیدی به بحث و بررسی پرداخته است.

در فصل دوم با عنوان «انواع تجسّس غیر مشروع و ادلّه آن در فقه امامیه »؛ مؤلف به بررسی انواع تجسّس غیر مشروع و حرام از منظر فقه امامیه پرداخته و در این راستا به تبیین آنها بر اساس ادّله ی احکام در فقه امامیه از آیات، اخبار، دلیل عقل، اجماع و.. پرداخته است. پس از بیان مقتضای ادلّه ی دال بر حرمت تجسّس از افراد به برخی از احکام وضعی نقض حکم حرمت و هتک حریم دیگران در بیان فقها اشاره شده است. در قسمت دوم نیز بسیار مختصر به بررسی ادلّه دال بر حرمت تجسّس بر ضد نظام اسلامی از منظر فقه وبرخی از احکام وضعی آن بیان شده است.

فصل سوم با عنوان «قوانین کلی و مصادیق تجسّس مشروع و ادلّهی آن در فقه امامیه»؛ مؤلف به دنبال پاسخ گویی به این سؤال است که در چه مواردی تجسّس از حریم افراد جائز است؟ به دیگر سخن با وجود مسلّم بودن حرمت تجسّس از حریم افراد در فقه امامیه این سؤال مطرح می گردد که آیا تجسّس در تمام موارد حرام است یا اینکه مانند غیبت و دروغ و دیگر محرّمات استثنا داشته و در حالات مختلف احکام دیگری دارد و گاهی واجب، گاهی مستحب یا مکروه و مباح می گردد؟ در این فصل نگارنده در پی آن است تا برخی از مصادیق مشروع تجسّس از حریم افراد را بر اساس ادلّه ی احکام در فقه امامیه تبیین نماید. بر همین اساس در این فصل مصادیق جائز تجسّس و قوانین عمومی در شناخت مصادیق جواز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.