اصول و مبانی مکتب سیاسی نجف

معرفی کتاب

مکتب سیاسی نجف، برآیند بخشی از تحولات سیاسی، اجتماعی دنیای شیعه در قرون اخیر است که در جریان تعاملات جنبش مشروطه به دست توانای آخوند خراسانی در حدود سال های 1314ق در نجف اشرف پایه ریزی می شود. این مکتب، پس از پایه ریزی خود در همان ابتدای شکل گیری حلقه ای از مجتهدان و فقهای گران قدر را به گرد خود سازمان دهی می کند که بعدها بر بخش اعظمی از اندیشه ها و جنبش های سیاسی شیعه در دوران معاصر تأثیر مستقیم می گذارد.

میرزای نائینی، ملاعبدالله مازندرانی، حاج میرزاحسین تهرانی، حاج آقا نورالله اصفهانی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید ابوالقاسم کاشانی و عده ای دیگر از فقها و مجتهدان شیعه حلقه علمای مکتب نجف را تکمیل می کردند که نقش آن ها در تاریخ سیاسی شیعه مورد انکار هیچ محقق و مورخی نیست. مکتب نجف هر چند زائیده آموزش های سیاسی مرحوم میرزای شیرازی و مکتب سامراست اما، در درک سیاسی و انطباق آن با جامعه اسلامی، روش و بینش نوینی اتخاذ می کند که تا حدود زیادی با روش استاد و مکتب سامرا متفاوت است.

این تفاوت به ویژه در انطباق سیاست و شریعت، تعمیم ولایت در حوزه سیاست، ایجاد نظام سیاسی مبتنی بر شریعت و کیفیت و تدوین قواعد و قوانین این نظام سیاسی آشکارتر می شود. در آغاز سده بیستم میلادی، حوزه نجف، در شکل دادن به حوادث و دخالت در سرنوشت و شؤون همه کشورهای اسلامی، به ویژه سرزمین های شیعی، اهمیتی آشکار داشت که به عنوان یکی از مهم ترین نمونه های این تأثیر گذاری می توان از نقش و حضور علمای حوزه نجف مانند آخوند خراسانی و میرزای نائینی در جریان انقلاب مشروطه ایران نام برد و نیز به عملکرد علمای این حوزه در مقابل استعمار خارجی انگلیس در عراق می توان اشاره کرد.

اساسی ترین دستاوردهای سیاسی شیعه در قرن اخیر را باید در تأملات سیاسی بنیان گذاران و پیروان مکتب قم جستجو نمود. مکتب قم حاصل تلاش های بزرگانی چون شیخ عبدالکریم حائری، آیت الله بروجردی و امام خمینی (ره) می باشد که از حدود سال های دهه چهل شمسی وارد مبارزه ای همه جانبه با رژیم پهلوی شد و در کم تر از سه دهه مبارزه سازش ناپذیر، رژیم سلطنتی ایران را ساقط و نظام جمهوری اسلامی را بر مبنای آموزه های مکتب تشیع پایه ریزی کرد. در تاریخ معاصر شیعه، دو حرکت بسیار باشکوه متأثر از مکتب سیاسی قم به وقوع پیوست که دقیقاً مبتنی بر هم و هر یک در تداوم دیگری بوده است. حرکت اول قیام 15 خرداد سال 1342ش است و حرکت دوم انقلاب اسلامی ایران است که این رخداد در حقیقت عصاره تمامی مجاهدت های شیعه برای پایه ریزی یک نظام سیاسی پرقدرت مبتنی بر شریعت می باشد که در اثر آن نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر نظریه ولایت فقیه شکل می گیرد و حیات سیاسی شیعه را وارد مرحله جدیدی می نماید که در تاریخ تشیع بی سابقه است.

آنچه نویسنده در این کتاب به دنبال آن است، بررسی اصول و مبانی مکتب سیاسی نجف به عنوان یکی از سه مکتب سیاسی دوران معاصر در میان شیعیان است، که هنوز هم نگرش سیاسی علمای نجف عاملی تأثیرگذار در میان بسیاری از شیعیان می باشد و با توجه به تحولات اخیری که بعد از سقوط دیکتاتوری بعثی در عراق رخ داده است می تواند نقشی تعیین کننده در سرنوشت سیاسی شیعیان عراق و همچنین شیعیان منطقه خلیج فارس ایفا نماید.
به همین منظور سعی شده تا به پرسش های زیر پیرامون مکتب سیاسی نجف پاسخ داده شود:
1- شاخص های اصلی مکتب سیاسی نجف چیست؟
2- زمینه های فکری و تاریخی مکتب سیاسی نجف چیست؟
3- عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری مکتب سیاسی نجف چیست؟
4- افراد فعال و شاخص مکتب نجف چه کسانی هستند؟

بر این اساس یافته های این پژوهش به شرح زیر می باشد.

در فصل اول به تبار شناسی شیعه در دو بعد تاریخی و اندیشه ای پرداخته شده است. در رویکرد اندیشه ای تاریخ تشیع به دو عصر امامت و مرجعیت تقسیم شده و اندیشه سیاسی شیعه در این دو دوره مورد بررسی قرار گرفته است که دوره اول عصر امامت است و دوره دوم عصر مرجعیت که خود به چهار دوره تقسیم می شود: 1- دوران روی کرد به سلطان جائر، 2- دوران مشروعیت دادن به سلطان عادل، 3- دوران مشروطه و رویکرد به حکومت عرفی و مردمی، 4- دوران نظریه ولایت فقیه.


در فصل دوم به تاریخچه حوزه علمیه نجف پرداخته شده است. در این فصل تاریخ پیدایش حوزه نجف، بنیان گذار آن و هم چنین ادوار تاریخی آن که شامل پنج دوره است، مورد بررسی قرار می گیرد. همچنین در ادامه به بررسی اندیشه و عمل سیاسی اندیشمندان مطرح حوزه علمیه نجف در دوره معاصر می پردازد، به همین منظور حیات سیاسی و اجتماعی آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، میرزای نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خوئی و سید محمد باقر صدر مورد بررسی قرار گرفته و نقش و تأثیر گذاری آن ها در حوادث و وقایع دوره معاصر از جمله انقلاب مشروطه، انقلاب اسلامی عراق، مقابله با استبداد رضاشاهی، حمایت از نهضت اسلامی ایران و... بررسی شده است.

در ادامه، به بررسی اصول و مبانی مکتب سیاسی نجف پرداخته شده است.
سرفصل های اصلی این بخش عبارتند از:
1- اصول گرایی (اصولی بودن در مقابل اخباری گری) که به بیان اندیشه های اصولی علمای نجف و تأثیر آن در فعالیت و اندیشه سیاسی ایشان می پردازد.
2- بازشناسی جایگاه شریعت در سیاست که در این قسمت فعالیت سیاسی علمای نجف و در واقع اهتمام ایشان به زندگی سیاسی و اجتماعی شیعیان مورد توجه قرار می گیرد.
3- مواجهه غیر انفعالی با تمدن غرب، که به نحوه برخورد علمای مکتب نجف با اندیشه های وارداتی از غرب در غالب بحث هایی مانند مساوات، آزادی، قانون گرایی و... می پردازد.
4- ولایت فقیه در اندیشه علمای مکتب نجف، در این بخش نظرات علمای مکتب نجف در رابطه با ولایت فقیه و حدود اختیارات ولی فقیه در عصر غیبت مورد بررسی قرار می گیرد.
5- سلطنت مشروطه حکومت مورد نظر علمای نجف، که به بررسی جایگاه حکومت مشروطه و مشروطه خواهی در اندیشه علمای مکتب نجف اختصاص دارد.
6- مقابله با نفوذ بیگانگان، در این قسمت به بیان مبارزات علمای مکتب نجف با نفوذ بیگانگان در سرزمین های اسلامی پرداخته می شود.