المظاهر الالهیة فی اسرار العلوم الکمالیة

معرفی کتاب

المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة، رساله ای است موجز و استدلالی از صدر المتألهین، در مباحث حکمت متعالیه که با روش فلسفی و شواهد از آیات و اخبار، به زبان عربی نوشته شده است. این کتاب در واقع خلاصه همه مباحثی است که آخوند در کتاب اسفار و دیگر کتب خود؛ همچون مبدا و معاد و شواهد الربوبیه مطرح کرده است. فصول و مطالب این کتاب از آن رو که مباحث مبدا و معاد را به رشته تحریر کشیده است، گویی آیینه ای از ظهور فیض ربانی و تجلی رحمانی را به نمایش می گذارد و حکمت جویان را به سیر و سفر در ظهورات اسماء و صفات می برد. به اعتقاد پروفسور هانری کوربن المظاهر الالهیه گزارشی است از مجموع مطالب فلسفی و کلامی از زاویه حیات معنوی. این کتاب را می توان یکی از بهترین کارهای ملاصدرا برشمرد، نه به سبب انبوه مسائل فلسفی، بلکه به سبب ظرافت ها و ریزه کاری هایی که در آن به کار رفته است. در عین حال یک دوره حکمت متعالیه و حکمت عرشیه و قدسیه است.المظاهر الالهیه دارای یک مقدمه و دو بخش( دو فن) و یک خاتمه است. هر یک از دو فن به هشت فصل کوچک تر( یا به تعبیر کتاب هشت مظهر) تقسیم شده که ظاهرا اشاره به هشت درب بهشت می باشد. معنای مظهر در اصطلاح عرفای مسلمان هر ممکن الوجودی است که به قدرت و علم حق تعالی آفریده شده و آیینه ظهور و نماد اسماء و صفات خدا باشد و او را بشناسد.
- ملاصدرا در سرآغاز مقدمه به تعریف حکمت به روش عرفا پرداخته و غایت حکمت را معرفت عقل هیولانی می داند. وی قرآن را عین حکمت و همان نور و عقل بسیط می داند؛ اما معتقد است رسیدن به حقایق پنهان این جهان، بدون ریاضت در کسب علم و عمل میسر نیست.
- فن اول کتاب به مباحث مبدا اختصاص یافته است. او در آغاز مظهر اول این قسمت، غایت و هدف حکمت و قرآن کریم را، آموختن راه سفر طبیعی انسان و حرکت و سیر تکاملی بشر به سوی آخرت و وصول به خداوند ذی الکمال معرفی می کند. اصول و مراحل عمده این سفر را طی شش مرحله می شمارد که سه مرحله آن بسیار مهم است. این مراحل عبارتند از: ۱- خداشناسی ۲- شناخت صراط مستقیم و مراحل صعود به حق ۳- شناخت معاد. سه مرحله دیگر هم عبارتند از: پیامبر شناسی، شناخت کفار و راه باطل، آداب سفر و زاد و راحله. ملاصدرا بر اساس روش خود( که از علوم جزئیه می گریزد و به امور ارضی و ناسوتی نمی پردازد) از این شش مقصد به سه مرحله و مقصد مهم تر( خداشناسی ، راه شناسی معاد شناسی ) می پردازد. صدرالمتالهین در این اثر برای خداشناسی در کنار برهان صدیقین، به راه دیگری اشاره می کند و آن شناخت خداوند از راه خودشناسی و شناخت حق از راه نفس است که از حدیث« من عرف نفسه عرف ربه»الهام گرفته و به آن بهای بسیاری می دهد.
- فن دوم از این کتاب به مباحث معاد اختصاص دارد. ملاصدرا به رهروی از عرفا و حکمای باستانی، از نفس انسانی به« شعله ملکوتی» و« کلمه نوریه» تعبیر می کند،
زیرا منشا حدوث آن ماده است؛ اما با سیر و تکامل و قطوری که در عوالم پیدا می کند، مجرد می گردد، لذا با مرگ از بین نمی رود؛ اما این نفس چون در غالب انسان ها به تجرد کامل نرسیده است، با بدنی که از جنس اجسام دنیایی نمی باشد، در آخرت ادامه حیات می دهد. صدرالمتالهین بر خلاف عده ای از فلاسفه، به معاد جسمانی اعتقاد دارد و آخرت را همانند این دنیا می داند. با این فرق که آخرت جای ثبات و قرار است و دنیا بی ثبات و گذرا. او معاد جسمانی و روحانی را از اصول شریعت دانسته و منکر آن را کافر می داند. او در این باره می گوید؛« و من انکر هذا( المعاد الجسمانی) فقد انکر رکنا عظیما من الایمان فیکون کافرا عقلا و شرعا».