معرفی و نقد حکایات کانتربوری اثر جفری چاسر

معرفی کتاب

مجموعه ای از حکایات زائران مرقد متبرک سنت توماس بکت. هر زائر باید در رفت و برگشت دو حکایت برای بقیه تعریف کند. زائران نمایندگان تیپ های مختلف هستند و نویسنده از زبان آنها جامعه خویش را توصیف می کند.

قصه های کنتربری نوشته جفری چاسر احتمالا در اواخر دهه 80 قرن، چهاردهم و اوایل دهه 90 همان قرن تالیف شده است. هدف چاسر فراهم آوردن مجموعه ای از قصه هایی بود که گروهی 30 نفره از زائران آرامگاه «تامس بکت» در کنتربری روایت می کردند. قرار بود در این سفر هر یک از زائران چهار قصه تعریف کند اما چاسر کار را نا تمام رها کرد. همین کتاب ناتمام که امروزه به دست ما رسیده در زمره شاهکارهای ادبیات جهان قرار دارد و یکی از موارد درسی تاریخ ادبیات انگلیسی در دانشگاه های جهان است. صدها پایان نامه و هزاران مقاله درباره آن نوشته اند. کتاب قصه های کنتربری شامل 23 داستان و یک بخش استغفاریه است که در آن عذر خواهی کرده که اگر بر قلمش سهوی رفته بر او ببخشایند.

از عناوین داستان ها می توان به سلحشور، آسیابان، تاجر، دبیر آکسفورد، ملاک و پزشک اشاره کرد. جفری چاسر شاعر، نویسنده، فیلسوف، سیاستمدار و نخستین نویسنده برجسته انگلیسی پس از سلطه نورمن ها بود. از چاسر آثار زیادی بر جای مانده است؛ اما او را با قصه های کنتربری می شناسند که تاثیر فراوانی در ادبیات انگلیسی و جهان گذاشت؛ به طوری که آن را هزار و یک شب انگلیسی هم می نامند. کلیسای جامع کنتربری یکی از مراکز مهم مسیحیت در دنیاست. در اهمیت این کلیسا همین بس که دانشگاه های آکسفورد و کمبریج روزگاری زیر مجموعه آن بوده اند و اسقف اعظم کنتربری شخصا ریاست چهار دانشکده آکسفورد و دو دانشکده کمبریج را بر عهده داشته است. اسقف اعظم در میان مسیحیان کلیسای انگلستان هم ردیف پاپ اعظم است. حالا حسابش را بکنید که کلیسایی به این درجه از اهمیت، داستانی هم داشته باشد.

راوی داستان هم چاسر باشد که چندان دل خوشی از کلیسا ندارد! قصه های کنتربری که به تازگی با ترجمه محمد اسماعیل فلزی و به همت نشر مازیار به زیور طبع آراسته شده قصه شیر مرغ تا جان آدمیزاد است. ماجراجویی عاشقانه، داستان زندگی قدیسان، قصه های مذهبی، داستان های تمثیلی از حیوانات و حتی موعظه. چاسر 15 سال آخر عمرش را صرف نوشتن قصه های کنتربری کرد که خودش هم به عنوان یکی از زائران حاضر در متن حضور دارد و با 29 شخصیت دیگر رو به رو می شود که همه با هم زائر بقعه تامس بکت قدیس در کلیسای جامع کنتربری هستند.

تامس بکت قدیس مردی بوده که شوالیه های تحت امر پادشاه به اشتباه او را به قتل می رسانند و مزار او در کلیسای جامع کنتربری به زیارتگاه مردم تبدیل می شود. چاسر سفر گروه زائران را بهانه روایت می کند تا داستان بگوید و مردم زمانه خودش را هم معرفی کند. صاحب مهمان خانه ای که زائران در آن جمع شده اند پیشنهاد می دهد همه زوار برای گذران وقت در طول راه قصه بگویند و از همین جاست که چاسر توصیف شخصیت ها را شروع می کند؛ از سلحشور گرفته تا شخم زن و آسیابان و از داروغه گرفته تا راهب و بازرگان و قاضی و البته کشیش ها و راهب های مختلف که یکی شان حتی «آمرزش فروش» است.

قصه ها یک مقدمه دارند که با دخالت مهماندار و سایر زائران با مزه می شود و بعد شروع و پایان نتیجه گیری. گاهی وسط قصه ها قصه های دیگری روایت می شود. در داستان تاجر با حکایت آشنایی رو به رو هستیم که به یکی از داستان های مثنوی بسیار شباهت دارد. شباهت های این دو قصه و عناصر آنها چنان زیاد است که قطعا باید از یک منبع روایت شده باشند. حکایت زنی که به قصد فریب شوهرش به بالای درخت گلابی می رود و...
الی آخر.

این حکایت در دفتر چهارم مثنوی به تفصیل آمده است که به اختصار از آن گذشتم. البته از این شباهت ها زیاد است. در قصه های کنتربری مردان و زنانی از طبقه های مختلف نقش قصه گویی را بر عهده می گیرند و رفتارها و اظهار نظرهای آنها سرنخ های زیادی درباره روش زندگی و خلق و خوی مردم آن زمانه به خواننده می دهد. مثلا قصه اول را سلحشور یا شوالیه تعریف می کند که از طبقه اشراف است و قرار بر این می شود که بعد از او هم راهب قصه بگوید اما آسیابان که از طبقه پایین جامعه است خودش را وسط می اندازد تا قصه اش را تعریف کند. طرح اصلی چاسر این بود که هر کدام از شخصیت های حاضر چهار داستان بگویند؛ دو تا در راه رفتن به زیارت و دو تا در راه برگشت. با این حساب باید 120 داستان در این اثر نوشته می شد اما متن موجود به زبان انگلیسی 24 حکایت بیشتر نیست.

جفری چاسر با مردمی از طبقات مختلف اجتماع سر و کار داشت و شاید همین مساله بود که او را به فکر نوشتن شعر و قصه گویی برای مخاطب عام انداخت. چاسر می خواهد چیزی بنویسد که از لحاظ زبانی برای همه قابل فهم باشد. تا پیش از چاسر، بخشی از ادبیات به زبان فرانسه نوشته می شد و مختص اعیان بود و بخش دیگر هم به لاتین نوشته می شد و مختص کلیسا بود. تقسم بندی کلی به اعیان و عوام، مردم معمولی را از لذت آثار ادبی محروم می کرد. چاسر این وضعیت را عوض کرد و به زبان انگلیسی کوچه و خیابان نوشت. او البته شاید تحت تاثیر «بوکاچیو» و کتاب معروف او «دکامرون» قرار داشت. شاعران انگلیسی بعد از چاسر به نوشتن به زبان ساده و محلی تمایل پیدا کردند. اصل قصه های کنتربری به زبان انگلیسی میانه نوشته شده بود. گذشته از زبان، چاسر در قصه های کنتربری به یک بعد اجتماعی دیگر هم توجه داشته و آن هم توصیف ظاهر مردم دوره و زمانه است. چاسر مدتی مسئول صنف تجار پارچه بود و همین تجربه باعث شد در شعرهای او جزئیات دقیقی درباره لباس و سر و وضع مردم در آن دوره بخوانیم و خلاصه این داستان های سندی اجتماعی از آن دوران هم هست.

چاسر در دورانی زندگی می کرد که تنش های زیادی در جامعه انگلیس وجود داشت. در دوران کودکی او طاعون یا مرگ سیاه در انگلیس شیوع پیدا کرد که کشتاری عظیم به دنبال داشت؛ حتی بعد از رفع بلا هم جامعه انگلیس هنوز متشنج بود و طبقه کارگر دیگر به شرایط قبلی زندگی راضی نمی شدند و به شدت از طبقه مرفه و اشراف یا به قول خودشان «جنتری» متنفر بودند. کار به قیام کشید و شکاف طبقاتی بیشتر از گذشته شد. این شکاف ها در تقابل شخصیت ها در حکایت های کنتربری هم دیده می شود. جفری چاسر، معاصر حافظ شیرازی و دانته ایتالیایی است و برای انگلیسی ها همان اهمیتی را دارد که حافظ برای ما و دانته برای ایتالیایی ها. چاسر بدون شک بعد از شکسپیر بزرگ ترین شاعر تمام تاریخ ادبیات انگلستان به حساب می آید و زنده یاد استاد مجتبی مینوی کار او را با رودکی مقایسه کرده است. چاسر درک عمیقی از ذات انسان داشته و در حکایت های کنتربری، جهان را از منظر انسان های مختلف دیده است. او جهان را همان طور که می دید نشان داده و به همین خاطر است که بعد از گذشت این همه قرن هنوز هم خواندن حکایت های کنتربری لذت بخش است.

راویان قصه های کنتربری طیف وسیعی از قشرهای مختلف درباریان، کشیش ها، بازرگانان و صنعت گران، ملوانان، کارگران و کشاورزان ساده هستند. زبان طنز مورد پسند عامه، اخلاقیات زمان را به چالش می کشد. فضای باز آن زمان باعث ایجاد طنز نقادانه به خصوص علیه کلیسا و مادی گرایی شد. پس از مدتی اوضاع سیاسی به هم ریخت و درگیری های مذهبی آغاز شد. افرادی را که از کلیسا انتقاد می کردند، تهدید کردند به آتش می سوزانند و طنزهای عامه پسند نظیر آنچه چاسر می نوشت، رد شد. درباره ترجمه حاضر نیز باید گفت یکی دو مقدمه و پیش درآمد و پانویس ها و تعلیقات و حواشی که نشان از زحمت و دقت مترجم دارد از ویژگی های خوب آن است. جای خالی این اثر در متون ترجمه ای، سال ها به چشم می خورد و حالا پر شده است. چاسر در سال 1400 درگذشت و جسدش را در محل مخصوص شعرا در کلیسای «وست مینستر» دفن کردند.