فلسفه فقه - جلد اول

معرفی کتاب

جلد اول این مجموعه شامل مقالاتی به شرح زیر است:
فلسفه فقه/ رسول نادری
چیستی فلسفه فقه / جابر توحیدی اقدام؛ عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی
فلسفه فقه / ابوالقاسم علیدوست
گفتمان فلسفه فقه / عبدالحسین خسروپناه
جایگاه تساهل و تسامح در قوانین حقوقی –اجتماعی اسلام / طاهره اسدالهی
عرفی و عقلایی بودن زبان دین در حوزه تشریع و تقنین / محمد جواد سلمان پور
بررسی ساختار فقه / حسین حسن زاده
عوامل پویایی فقه / سید علی سادات فخر
نقد نظریه حداقلی در قلمرو فقه اسلامی / علی ربانی گلپایگانی
مذاق شریعت / محمود حکمت نیا
استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته نقد / ابوالقاسم علیدوست؛ محمد عشایری منفرد
ثبات شریعت و مدیریت دگرگونی های اجتماعی –اقتصادی / سید حسین میر معزّی
تبیین نظریه «منطقه الفراغ» / محمود حکمت نیا
منابع فقه در قرآن کریم / سیف الله صراّمی
درآمدی بر مبانی کلامی استنباط از قرآن / احمد مبلغی
تبعیت یا عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد واقعی / ابوالقاسم علیدوست
امکان فهم مصالح و مفاسد مورد نظر شارع / ابوالقاسم علیدوست
سنت پژوهی / آیت الله علی اکبر رشاد
نقش سنت در حجیت فهم ظواهر کتاب / سید عبدالحمید ابطحی
اصل اولی در گفتار و رفتار معصوم / حسنعلی علی اکبریان
تأملی بر حجیت خبر موثق / سید محمد نجفی یزدی
نویسنده در قسمتی از مقدمه جلد اول کتاب خود در تعریف فلسفه فقه اینگونه نگاشته است:
فلسفه فقه، از جملۀ فلسفه های مضاف است که در آن به تعریف فقه، تاریخ تطور فقه، ساختار فقه و تقسیم بندی آنها، جایگاه فقه، ارتباط فقه با علوم دیگر خصوصاً علم اصول، روش شناسی فقه، قلمرو فقه، ماهیت احکام فقهی، مراحل حکم فقهی، انواع حکم (حکم اولی، ثانوی، ثابت و متغیر و…)، رابطه مصالح و مفاسد با احکام، موضوع علم فقه، اهداف فقه، مقدمات علم فقه یا اجتهاد، منابع فقه، حجیت منابع فقه، منطق فهم فقه، شیوه های تفسیر نصوص، متدولوژی تحقیق در اسناد، کاستی های فقه و آسیب شناسی آن، تعریف اجتهاد، عوامل موثر در اجتهاد و… پرداخته می شود.
فلسفه فقه یا علم شناسی فقه، دانشی است که در مقام علمِ ناظر، به فقه عمل کرده و به تحقیق در مبانی نظری و تحلیلی فقه، موضوع، محمول، مسائل، مبادی، مقدمات، غایات و شیوه های روش شناختی فقه و ارتباط آن با علوم و پدیده های دیگر می پردازد.
خاستگاه بسیاری از مباحث فلسفۀ فقه، اندیشه هایی است که در درون نحله ها و مکاتب فکری متفاوت در حوزه های کلامی، فلسفی، تفسیری و حتی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و… به وجود آمده و به شدت بر مباحث فقهی و فلسفه فقه اثرگذار بوده است.
فلسفه فقه حوزه ای است برای ارائه مباحث بنیادین راجع به فقه که دارای تأثیرات فراوانی بر مباحث درون فقهی است. فلسفه فقه در واقع، دانش بر مدیریت تحول، تطور، توسعه، تعمیق و تکامل فقه و شناخت ساختار کلان آن، هماهنگی میان نهادها و قواعد و بسیاری دیگر از مسائل است.
علی رغم آنکه فقها، از دیرباز، بخشی از مباحث مربوط به فلسفه فقه را تحت عنوان رئوس ثمانیه، مورد توجه قرار می دادند، لیکن هنوز فلسفه فقه به عنوان علمی معین و دارای ساختار روشن، قضایای منسجم و مرتب که همگی ناظر به یک موضوع بوده و هدف خاصی را دنبال کنند، طراحی نشده و جایگاه ویژه و پر اهمیت خود را نیافته است، هر چند در دو دهه اخیر مباحث بیشتر و جدی تری نسبت به جایگاه و ضرورت طراحی و تنقیح دانش فلسفه فقه، نگارش یافته و شتاب محسوسی در جهت مدون ساختن فلسفه فقه صورت گرفته است.
پرداختن به فلسفه فقه، بر پویایی فقه خواهد افزود و آن را نسبت به نیازهای زمانه پاسخگوتر خواهد ساخت. توجه به این دانش نوپا در حوزه های علمیه و مراکز علمی موجب کسب آگاهی افزون تر نسبت به نقش فقه، توانایی ها و قابلیت های آن، شناسایی ظرفیت های جدید در منابع استنباط، تسهیل در پاسخ به پرسش های جدید درباره فقه و روش شناسی فقهی، تصحیح روند و جریان فهم از کتاب و سنت و کاهش ضریب خطا در فهم از نصوص دینی، نقد یا بهره گیری صحیح از اظهارنظرهای تاریخی و جامعه شناسانه درباره فقه و… می شود. زاویه نگرش فقیه به مباحث فلسفه فقه، تأثیرات بسزایی در نحوۀ اجتهاد و استنباط او بر جای گذاشته و نگاه نافذ، عمیق و نقادانه ای به او عطا خواهد کرد.