سینما و افق های آینده: جست و جویی در آرا و افکار سید مرتضی آوینی

معرفی کتاب

درباره سیدمرتضی آوینی زیاد گفته و شنیده شده اما به عادت همیشگی، این همه گفتن و شنیدن، راهی به اندیشه فرد نمی برد؛ او را در هاله ای قدسی قرار می دهد و نمی توان درباره اندیشه و ضعف ها و قوت فرد سخن گفت. این همه وقتی پیشوند «شهید» هم به نام فرد اضافه شود، تشدید هم می شود. فضا به گونه ای شده که «...بخش عمده ای از علاقه مندان آوینی به جای تلاش برای شناختش، اعتقادات او را حدس می زنند!» بر مبنای حدس و گمان است که دوستی و دشمنی های ما شکل می گیرد و احتمالا چون دستگاه رسمی تبلیغاتی کشور، از آوینی به نیکی یاد می کند، ما از او بدمان می آید. به هرحال آوینی را هم مثل همه دیگران می توان دوست یا دشمن داشت یا نسبت به او بی تفاوت بود ولی قبل از هر کنشی، باید او را شناخت.

یکی از منابع برای شناخت بهتر آوینی، حداقل در حوزه سینما، کتاب «آینه جادو»ست که توسط خودش در آخرین سال های حیاتش منتشر شد. این کتاب شامل نقدهای سینمایی اوست. بعدتر، جلد دوم و سوم کتاب با موضوع سینما و تلویزیون از نگاه وی، البته با دخالت و صلاحدید دیگران، به نام او انتشار یافت. اما آینه جادو مانع حدس و گمان درباره آوینی نشده و به همین دلیل، یکی از همکارانش یا شاید بهتر باشد بگوییم یکی از کارآموزانش در سوره، به واکاوی افکار او دست زده است.

حسین معززی نیا، که اکنون سردبیر یکی از معتبرترین نشریات سینمایی کشور است، از اخرین سال های نوجوانی خواننده و بعد همکار ماهنامه سوره می شود؛ جایی که نوشته های سردبیرش «غیرمنتظره، پیچیده دشوار و گاهی مبهم» بوده و کمی بعد که خودش نبوده، هرکسی از ظن خود، او را یار خود و همراه اندیشه هایش می دانسته. معززی نیا می گوید: «به تجربه دریافته ام که با نشست های یکی دو ساعته و مقالات چند صفحه ای، نمی توان به این مقصود دست یافت. نوع سئوالاتی که در جلسات بزرگداشت او پرسیده می شود و بدفهمی هایی را که در پس این سئوالات نهفته، نمی توان در فرصتی اندک و مجالی محدود رفع و رجوع کرد. به مرور در یافته ام که تفکر او برای خیلی ها دشوار و دیریاب جلوه می کند و بنابراین با سهل انگاری، کتاب هایش را ورق می زنند و به تفسیر نادرست مشغول می شوند، یا از کلنجار با تفکر او صرف نظر کرده و به زدن عکسش به دیوار اکتفا می کنند.»

با این استدلال او کتابش را در شش فصل و به صورت پرسش و پاسخ، تالیف کرده تا کمی غبار از چهره سیدمرتضی، بردارد؛ امروز کدام آوینی را می شناسیم؟، هویت ایرانی در تقابل با فرهنگ جهانی، سئوال اول: سینما چیست؟، از آینه جادو تا عالم هیچکاک، داستان گویی در سینما، آیینه سانی در برابر واقعیت، عنوان فصل های کتاب است که در هرکدام پرسش هایی از نوع نگاه و مواجهه آوینی با مسئله مطرح، و به آن پاسخ گفته شده است.

می توان ادعا کرد که شرایط سال 88 باعث شد بسیاری از عناوین منتشرشده در این سال، و از جمله همین کتاب دیده نشود. «سینما و افق های آینده» یک عنوان فرعی هم دارد: جست و جویی در آرا و افکار سیدمرتضی آوینی. کتاب به مناسبت دومین دوسالانه جایزه بزرگ شهید آوینی که وِیژه مستندهای برتر است، و با همکاری مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و معاونت امور سینمایی ارشاد، منتشر شده.